Mutfak Zararlısı Böcekler

Mutfak zararlısı böcekler tüm gıda maddeleriyle uğraşan, onları bir şekilde bekletip depolamak isteyen kişilerin en büyük düşmanlarıdır.

Depo zararlısı canlılar tüm gıda maddeleriyle uğraşan, onları bir şekilde bekletip depolamak isteyen kişilerin en büyük düşmanlarıdır. Bu canlılar içerisinde fare gibi kemirgenler bulunduğu gibi en fazla sayıyı böcekler içermektedir. Depolanan gıdalarda önemli zararlar veren bu böcekler ürünün kalitesinin bozulmasına yol açtıkları gibi tamamen kullanılamaz duruma gelmesine de neden olurlar. Gıdaları sadece kendileri tüketmekle kalmayıp salgıladıkları dışkıları ve bu dışkılar üzerinde gelişen mikroorganizmalar nedeniyle üründe ekşime, kokuşma ve kızışmaya neden olurlar.  Ürünün tüketilmesi sırasında kötü kokulara hatta hiç tüketilmeyecek duruma gelmesine neden olurlar. Tohumların çimlenme yeteneklerini yitirmelerine yol açarlar.

 

Herkes günlük gıda ihtiyaçlarını karşılayacak maddeleri bakkal, market ve pazardan karşılar. Ancak bazı ürünler mutfağımızda depolanır. Örneğin; şeker, çay, pirinç, un, kuru fasülye, mercimek, buğday, makarna, baharatlar vb. gibi gıda maddeleri mutfaklarımızda mutlaka bir kuru gıda maddeleri depo bölgesinde istiflenir. Yaşamımızda her an elimizin altında olması gereken maddelerdir bunlar. Bazen daha az sayıda ya da miktar bakımından az ya da çok olabilir ama herkesin evinde mutlaka küçük de olsa depolama alanında bu ürünler bulunur. 

Mutfakta kuru gıda maddeleri depolama gecede gündüzde iyidir ancak ilkbahar ayları geldiğinde, havalar ısınmaya ve nem oranı ev içinde artmaya başladığında, mutfağımızda hatta bazen yatak odamızda bile minik küçük böceklerin gezindiğine, küçük kelebeklerin uçuştuğuna şahit oluruz. Nereden geldi bunlar diye düşünürken aklımıza mutfaktaki pirincimiz, unumuz geliverir. İşte bu küçük canlılar da bizim gibi kuru gıda maddelerini çok severler. Bir de yanında istedikleri sıcaklık ve nem oldu mu oh ne ala. 

 

Günümüz evleri son derece modern ve kullanımı kolaydır. Evlerin kaloriferli ve ısı yalıtımlı olması ise ektrası. Sıcacık evlerimizde günlük yaşantımızı çok rahatlıkla sürdürüyoruz. Bizim gibi bu rahatı seven yukarıda saydığımız mutfak böcekleri de var. Ev ısısı ve nemi bu canlılar için cazip bir ortam sağlamaktadır. Isınmasını soba ile yapan evlerde mutfak serin olduğu için bu böcekleri pek göremeyiz çünkü mutfak evin en serin yerlerinden biridir. Kuru gıda depolama işi de ekseriya mutfakta olduğundan sobalı evler bu depo zararlısı böcekler açısından pek cazip değildir. 

Mutfağımızda veya depomuzda bulunan bu böceklerle nasıl mücadele edeceğimizi bilmemiz gerek. Yoksa bütün aldığımız kuru gıda maddeleri kullanılamaz duruma gelir. Bütün bu depolanmış ürün zararlarının en sevdikleri iki şey, sıcaklık ve nem oranını düşürmek en akıllıca adımdır. Kuru gıda maddelerinin depolanması için evin en serin bölgesi seçilmelidir. Gıdanın bulunduğu ortam direk gün ışığından uzak durulmalı ve havalandırması bulunmalıdır. Eski ürünler ve yeni ürünler ayrı ayrı depolanmalıdır. Bazen de ne yaparsak yapalım istilanın üstesinden gelemeyiz. O zaman dışarıdan aldığımız bu ürünlerin bahsedilen böceklerle bulaşık bulunup bulunmadığından şüphelenmemiz gerekli. Bazen bunu fark ederiz bazen de fark edemeyiz. O nedenle evde böcek uçuşlarını görür görmez ürünü derhal bulup temizlememiz ya da yok etmemiz gerekiyor ki diğer ürünlere de bulaşmasınlar.

 

Mutfakta bizimle birlikte yaşamayı seven bizim gıdalarımızla beslenen bu böcek türlerinden bazıları şunlardır:

Un biti (Tribolium castaneum) adıyla bilinen zararlı larva ve erginlerinin beslenmesi sonucu ürünü kirletirler, kötü koku oluşmasına neden olurlar. Hububat kırması, hububattan mamul maddeler (un, kepek, bisküvi vb.); çorbalık materyal, nişasta, bazı yağlı tohumlar vb. gibi ürünler zarar verirler.

Cryptolestes spp. daneli ürünlerde (buğday, arpa vb) danede özellikle embriyo kısmını tercih ederler. Larva ve erginlerin beslenmesi ayrıca salgı-dışkıları ile besini kirletip; kötü bir şekilde kokutarak zarar yaparlar. Hububat kırması, un ve undan yapılan makarna, bisküvi, vb maddelerde, kepek, çorbalık materyal, nişasta ve bazı yağlı tohumlarda zarar yapar.

Kapra böceği (Trogoderma granarium)’nin asıl zararını larvaları yapar. Ergin böcekler tane içine girmezler. Genç larvalara önceden zarar görmüş tanelerde; olgun larvalar ise sağlam tanede zarar yapar. Zarar sonucu ağırlık kaybı %5-30 ve hatta %70’lere ulaşabilir. Larvaların beslenmesi ile ürün miktarı azalır; vücut parçaları ve salgı ve dışkıları ile besini kirletme söz konusudur. Hububat çeşitleri, süt tozu, organik kuru maddeler, kuru meyveler, keten tohumu; pamuk tohumu, yağlı tohumlar üzerinde zarar oluştururlar. 

Tatlı kurt, sigara böceği (Lasioderma serricornae)’nin özellikle larva dönemi zarar yapar. İşlenmiş tütünü delik deşik eder. İlk defa tütünde bulunduğu için bu isim verilmiştir. Erginler beslenmeden larvaları ile birlikte tütün denklerinde açtıkları çıkış delikleriyle zarara katılırlar. Böcek ayrıca evlerimizde, kuru meyve, tarhana, baharat, kumaş, mobilya, un, kepek, kağıt gibi materyalde de zararlıdır.

Ekşilik böcekleri (Carpophilus spp.) kuru incir başta olmak üzere kuru erik, kuru üzüm, kuru kayısı, hurma vb. gibi kurutulmuş meyvelerde; kuru soğan, ayçiçeği tohumu, kakao, mısır, mısır unu, buğday, yulaf, pirinç, baklagil, fındık, çiğit, baharat, tıbbi bitkiler, ekmek, bisküvi, şeker, bal, muz gibi çok sayıda depolanmış üründe görülen önemli bir zararlıdır. Ekşilik böcek türleri ülkemizde kuru incirin en önemli zararlılarındandır. Hem larva hem de ergin dönemde meyvede beslenirler. Ayrıca aflotoksin etmeni olan, insan sağlığını tehdit eden mantar türü olan Aspergillus flavus’un taşıyıcısıdırlar. 

Buğday, Pirinç ve Mısır Bitleri (Sitophilus spp) ergin ve larvaları bütün hububat (Buğday, arpa, mısır, yulaf, çavdar, pirinç ) çeşitlerinde, makarna ve bisküvi gibi gıdalarda zarar yaparlar. Yumurta bıraktıkları hububat tanesi % 80-90 olasılıkla çimlenme yeteneğini yitirir. Hububat tanelerini delik deşik ederler. Hububat depolarında sıkça karşılaşılabilecek bir zararlıdır.

Ekin kambur biti (Rhyzopertha dominica) bireyleri bulaştıkları ürünlerde yoğun bir biçimde beslenerek ağırlık, kayıpları oluştururlar. Zararlıların gömlek kalıntıları, pislikleri ve salgıladıkları ağ maddeleri nedeniyle, ürün nitelik kayıplarına uğrar. Yoğun bulaşmalarda üründe küflenme, kızışma ve kokuşmalar ortaya çıkar. Larvalar, sağlam tanelerde herhangi bir tahribat yapamamaktadır. Genç larvalar, daha ziyade erginler veya diğer zararlılar tarafından parçalanan taneler veya bunların unları ile beslenmektedirler. Bu zararlı, her türlü tahıl taneleri, tahıllardan elde edilmiş ürünler, undan yapılmış maddeler, ceviz içi, fındık içi, kuru incir ve baklagil ürünlerinde beslenerek zarar yapmaktadır.

Değirmen güvesi, İncir kurdu, Kuru üzüm güvesi, Tütün güvesi (Ephestia spp. ) isimleriyle bilinen böcekler minik kelebeklerdir. Asıl zararı larvaları verir, erginler beslenmez. Larvaların beslenmesi ile ürün miktarında azalma oluşur. Larva, ipliksi salgılarla gıda maddelerini birbirine bağlayarak yığın haline getirir. Larvaların oluşturdukları ağlar, tüm dönemlerin vücut parçaları ve salgı-dışkıları ile besini kirletme şeklinde kötü görünümde ve kokuşmuş ürün oluşmasına neden olurlar. Ülkemizde temel olarak E. kuehniella tahıl kökenli her türlü ham ve işlenmiş maddede; E. cautella kuru meyveler ve fındıkta; E. figuliella kuru meyvelerde, E. elutella kuru tütünde zararlıdır.

Kuru Meyve Güvesi (Plodia interpunctella) zararını larvaları verir. Larvalar bulundukları gıda ortamında beslenerek ürün kayıplarına neden olurlar. Buna ek olarak çıkardıkları pislikler ve değiştirdikleri gömlek ve baş kapsülü kalıntıları ile ürünün niteliğini bozarlar. Kestane, ceviz, iç fındık, antepfıstığı, yer fıstığı, badem, susam, ayçiçeği vb. yağlı tohumlarda; hububat ve mamulleri, kakao, süt tozu, baharat, keçiboynuzu, kuru meyvelerde zarar oluştururlar.

Kaynaklar

1. 1. Özgür, A. F., 1985. Endüstri bitkileri zararlıları. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları Ders Kitabı.
2. 2. Şen, G. G., 2007. Ekşilik Böceği, Carpophilus hemipterus (L.) (Coleoptera: Nitudulidae)’un Savaşımında Yüksek Sıcaklıklardan Yararlanma Olanakları. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. 74 s.
3. 3. https://acikders.ankara.edu.tr/course/view.php?id=2722
4. 4. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/82097/mod_resource/content/3/Rhyzopertha%20dominica-Oryzaephilus%20surinamensis.pdf
5. 5. https://www.agric.wa.gov.au/sites/all/modules/custom/seed_tools/pestweb/images/tropwarehousemoth3degesch.jpg
6. 6. https://www.ars.usda.gov/plains-area/mhk/cgahr/spieru/docs/tribolium-stock-maintenance/
7. 7. http://www.bahcesel.net/forumsel/showthread.php?32796-Rhyzopertha-dominica-(F-)-(Ekin-Kambur-Biti)
8. 8. http://coleoptera.org.uk
9. 9. http://entoweb.okstate.edu/ddd/insects/indianmealmoth.htm
10. 10. https://www.sorhocam.com/uploads/docs/kuru-meyve-guvesi-74018.pdf
11. 11. https://www.sorhocam.com/uploads/docs/eksilik-bocekleri-78213.pdf
12. 12. https://www.sorhocam.com/etiket.asp?sid=3540&lasioderma-serricorne/
13. 13. http://www.uvhvvr.gov.si/fileadmin/uvhvvr.gov.si/pageuploads/DELOVNA_PODROCJA/Mednarodne_zadeve/Dok/ISPM/En-2017/DP_03_2012_En_2015-12-22_PostCPM10_InkAmReformatted.pdf