Hurma

En eski ağaçlar arasındadır. İsrail ve Arap halkları hurmayı tamar olarak bilir.

Phoenix dactylifera

Genus ismi Phoenix. 

En eski ağaçlar arasındadır.  İsrail ve Arap halkları hurmayı tamar olarak bilir. Portekizce tamara’dır.  İngilizce date, Alm. Dattel, İsp. Datel, İtaly. dattile.  

Grekçe daktylos (δάκτυλος) parmak anlamındadır ve hurma’yı niteler;  Grekçe fero (φέρω) fiili “taşıyorum” anlamındadır.  Dactylifera Latince’dir ve “parmak taşıyan” anlamındadır. 

Olgun bir hurmanın %60’ı şekerdir. Antik dönemde fermente hurmayı, şarap yapımında kullandıkları bilinmektedir. %2 kadar protein, ayrıca demir, magnezyum, potasyum, fosfor, kalsiyum, bakır, boron, kobolt, florin, manganez, selenyum, az miktarda A vitamini, B, D, riboflavin ve lif içermektedir. 

Hurma, Orta Doğu’da ve Sahra’da pirinç, buğday ve patates kadar değerlidir. Farklı ağaçlarda dişi ve erkek çiçekler taşır; baharda çiçek açar, yaz ya da sonbaharda meyveleri toplanır.  Ekilip yetiştirilmesi 8-10 yıl arasındadır.  Ağacın boyu 100 feet i bulur ve yaklaşık 200 yıl kadar yaşayabilir.  Yüzlerce çeşidi ve yumuşa, yarı kuru ve kuru türleri bulunmaktadır. 

Palmiye ağacı, Akdeniz Havzası’nda Eocene’e (günümüzden 55,8± 0.2 ila 33,9± 0.1 milyon yıl önce) tarihlenir. Yabani palmiyeler ilk olarak Ölü Deniz çevresinde yetişmiştir. Tigris ve Euphrates Nehirleri arasındaki vadide yetiştirildiği bilinmektedir. MÖ 4000’lerden itibaren Sümerler tarafından yetiştirildiği bilinmekle birlikte,  MÖ 6000’lere kadar geriye gittiğini ileri sürenler bulunmaktadır. Grekler hurma ağacını, Fenike yerleşimi ile ilişkilendirirler.

MÖ 18. yüzyılda Babil kralı Hammurabi bir palmiye ağacını kesene 15 gümüş ons ceza verileceğini belirtmiştir. Babilliler hurmayı susam, tahıl ve yonca arasında yetiştirmişlerdir. Euphrates Nehri çevresinde 5 milyon kadar hurma ağacı olduğu bilinir. Mezopotamya’dan Kuzey Afrika’ya yayılmıştır.   

Hurma palmiyesi, Mısır’da MÖ 3000’lerden itibaren yaygın şekilde görülmektedir. Mezarlardaki duvar resimlerinde sıklıkla betimlemelerine rastlanılır. Sepet, çatı, mat ve iplik üretiminde, ağaç ev yapımında kullanılmıştır. Ayrıca ünlü hurma şarabından antik metinlerde söz edilmektedir.  

Antik tarihçi Herodotos şöyle  anlatır : “ Bütün ovada palmiyeler  yetiştirilmiştir, çoğu yemiş verir, yiyecek, şarap ve bal yapılır; biz incire nasıl iyi bakarsak onlar da bunlara iyi bakarlar; Yunanlıların erkek palmiye dedikleri ağacın yemişini hurma ağacına bağlarlar, bu yemişte bir çeşit sinek vardır, bu sinek hurma  ağacının yemişinin içine girerek onu doldurur ve daldan düşmesini önler; çünkü palmiye yemişinde, geç yemiş veren incirde olduğu gibi, bu sineklerden bulunur”. 

MS 1. yüzyılda Plinius ise, hurmanın göğüs ağrısı ve soğuk algınlığında kullanıldığını belirtmiştir. Ayrıca yorgunluk, anksiyete ve mide problemlerine iyi geldiği de farklı yazarlar tarafından aktarılmaktadır.  

Hurmanın tohumlarından elde edilen yağlar, sabun ve kozmetik alanında kullanılmıştır. 

 

Kaynakça 

Herodotos, Historiae

Herodotos, Tarih, Türkçesi: Müntekim Ökmen, Yunanca Aslıyla Karşılaştıran ve Sunan: Azra Erhat,  İstanbul, 1987. 

Plinius,  Naturalis Historia

Pliny the Elder, The Natural History , John Bostock, M.D., F.R.S., H.T. Riley, Esq., B.A., Ed, Perseus Digital  Library. 

 

Christopher Martin Cumo, Foods that Changed History: How Foods Shaped Civilization from the Ancient World to Present, USA, 2015. 

Linda Farrar,  Ancient Roman Gardens,  Stroud, Sutton Pub., 1998. 

Cyril Veillon (edt.), The Secret Life of Date Palm, Milan, 2017.  

Paul T. Nicholson, Ian Shaw, Cambridge, Ancient Egyptian Materials and Technology,  Cambridge University Prress, 2000. 

Edts.  Jameel M. Al-Khayri, Shri Mohan Jain, Dennis V. Johnson, Date Palm Status and Perspective in Egypt, 2015. 

Maureen Carroll, Earthly Paradises: Ancient Gardens in History and Archaeology, Los Angeles, 2003. 

John Gardner Wilkinson, Modern Egypt and Thebes, Cambridge, 2013. 

Karen Rhea Nemet-Nejat, Daily Life in Ancient Mesopotamia, London, 1998. 

Mahboubeh Taheri, “Palm: The Tree of life in Myths and Monotheistic Religions”, International Journal of Humanıtıes and Cultural Studies, 2016, 1-13. 

Mikdat Doğanlar, Abdurrahman Yiğit, “Türkiye’de hurma ağaçlarında (Phoenix dactylifera L.) yeni bir zararlı böcek: Kırmızı hurmakoşnili, Phoenicococcus marlatti Cockerell (Hemiptera: Phoenicococcidae)”,  Turk. entomol. derg., 2008, 32 (1): 71-79. 

Abdullah Şengül, “Yesili Hoca Ahmed Üçlemesinde Bir Sembolik Unsur Olarak Hurma”,  Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Afro-Avrasya Özel Sayısı, 1-6. 

Serkan Aslan, “Hurmanın (Phoenix dactylifera) Bileşimi ve Antioksidan Özellikleri”, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü,  Journal of Nutrition and Dietetics, Ankara, 2018., 46,2. 

Zuhal Elinç, Latif Gürkan Kaya,  “Date Palm (phoenıx dactylıfera l.) and Its Symbols in Turkish Culture in The Light of Mythology and Beliefs”, 2018.