İncirlerde Döllenme
Kültür incirlerimizde dişi çiçeklerle, erkek çiçekler, iki cinsi temsil eden erkek incirlerle dişi incirler üzerinde ayrı ayrı ağaçlarda bulunmaktadır.
Kültür incirlerimizde dişi çiçeklerle, erkek çiçekler, iki cinsi temsil eden erkek incirlerle dişi incirler üzerinde ayrı ayrı ağaçlarda bulunmaktadır. Genel olarak, bu şekilde dioik olan meyve türlerimizde tozlanma rüzgarlarla (anemofil) olduğu halde; incirlerde erkek ve dişi çiçeklerin, incirin kapalı bir şekilde bulunan çiçek tablası (reseptakulum) içerisinde bulunması nedeniyle buna imkan tanınmamaktadır. Bu nedenle kültür incirlerimizden, meyve bağlamaları için zorunlu olarak döllenmeye ihtiyaç gösteren tiplerde, döllenmeye ilek arıcığı (Blastophaga psenes) denilen ve erkek incirlerimizde simbiyotik halde yaşayan bir böcek aracı olmaktadır. Bununla birlikte bazı tip incir çeşitleri de vardır ki, döllenmeden (partenokarpik) meyve verebilir. Bu yönden, yani döllenme biyolojisi bakımından dişi kültür incirlerimizi dört tipe ayırmak mümkündür.
a) Döllenmeye gerek göstermeden, partenokarpi yoluyla normal yemeklik ilkbahar ve yaz ürünü verenler ( Siyah Orak,Horasan vb.).
b) Ürün vermek için mutlaka döllenmeye ihtiyaç gösterenler (Sarılop, Bursa Siyahı, Sarı Zeybek, Morgüz vb.).
c) İlkbahar ürünü için döllenmeye ihtiyaç göstermedikleri halde, yaz ürününü olgunlaştırmak için döllenmeye ihtiyaç gösterenler (Beyaz Orak).
d) İlkbahar ürünü için döllenmeye muhtaç olduğu halde yaz ürününü döllenmeden olgunlaştıranlar (Adriyatik tipi).
Dişi incirlerde partenokarpi, doğal bir gelişmenin sonucu olduğu gibi istisnai hallerde uyarım yoluyla da ortaya çıkabilir. Burada döllenmeden partenokarp meyve yapan ve pomolojide adi incir tipi olarak ayrılan incirlerin, ilekleme ile dolgun çekirdekli meyveler verdiklerini de belirtmek gerekir. Hatta bu tiplerde çekirdek sayısı 500-1300 adet arasında tespit edilmiştir. Bu tip incirlerde döllenmenin meyvelerin renk, büyüklük, meyve kabuğunun yapısı, etin şeker ve su miktarları ile nihayet meyvenin dayanma niteliği üzerinde değiştirici etkiler yaptığı ileri sürülmektedir.
Aydın’ın Sarılop incirleri gibi, meyve bağlamak için mutlaka döllenmeye ihtiyaç gösteren incir tiplerinde, dölleme durumu ile ilek arıcığı arasındaki biyolojik ilişkiler, biyolojinin en karışık ve hayret verici örneklerinden birini teşkil eder. Bir meyve ürününden çıkan ilek arısının, bunu takip eden meyve ürününe veya dişi incirdeki meyve ürünlerine gittikleri bu zamanda, yani dişi çiçeklerin döllenme olgunluğuna varmış bulundukları aşamada, incir meyveleri istekli(receptif)dir. Yani ostiolü kapayan pullar kalkarak ağzı açılmakta ve bu olgunluk zamanında meyveler (çiçek tablası) sakızımsı bir koku yaymaktadır. İlek arısının henüz pulları iyi açılmamış incirlere zorla, kanatlarının kopması pahasına girmesini bu kokuya yormak ve bu gibi doğal olaylara bağlamak mümkündür. Mevsimin seyrine göre Haziran başı veya Haziran ortalarında iri fındık iriliğine gelen ve parlak bir görünüm kazanan, incir meyvelerine birer hafta ara ile iki defa ilek atımı yapılmalıdır. İki haftanın sonunda işi biten ilekler toplanarak imha edilmelidir.
İlek arısı ile döllenmeleri sağlanan dişi incirlerin , erkek incirlerin gal çiçeklerinde olduğu gibi larva bulundurmaması ise, dişi incirlerdeki normal dişi çiçeklerin iğnelerinin (stilus) uzunluğundan ileri gelmektedir. İlek arısının yumurtlama iğneleri (ovipositör) ancak incirlerdeki kısa stiluslu gal çiçeklerinin yumurtalıklarına ulaşır ve bunlara yumurta bırakabilirler. Bunun yanında dişi incirlerin uzun stiluslu dişi çiçeklerine yumurta bırakamazlar. Aslında arılar üreme içgüdüsü ile içine girdikleri dişi incir meyvelerinin dişi çiçeklerine yumurtlama iğnelerini (ovipositör) batırdıkları zaman; uzun stiluslu olan bu çiçeklerin yumurtalıklarına ulaşamadıkları için bunlara yumurtlamada başarılı olamazlar. Bu nedenle bir çiçekten öteki çiçeğe denemeye uğraşırken bunların tozlanmalarını sağlarlar. En sonunda ise ya dışarıya çıkabilirler (%1-10) veya içeride kalarak ölürler.
Erkek incirlerin dişi incir bahçelerinde yetiştirilmesi uygun değildir, kontrolsüz bir döllenme olması sebebiyle meyve kalitesi düşmektedir. Bu nedenle ilek incirlerinin ayrı bir bahçede yetiştirilmesi uygundur. Ülkemiz ilek incirleri varyasyonu açısından da zengindir. Bunlara örnek Elma, Kıbrıslı, Hamza, Konkur, Ak ilek , Kara, Kuyucak ileği v.b. verilebilir.
Erkek incirlerde aranılacak özellikler şunlardır: Düzgün şekilli olmalıdır, bol miktarda çiçek tozu içermeli, temiz ve sağlıklı olmalıdır, yeterli sayıda ilek arıcığı bulundurmalıdır. Boğa, ilek, ve ebe meyve doğuşları tam olmalı, olgunlaşma zamanı dölleyeceği çeşitle örtüşmelidir, ilek arıcığından başka zararlı barındırmamalıdır.
Kaynakça:
1- ÖZEN, M., Çobanoğlu, F., Kocataş, H., Tan, N., Ertan, B., Şahin, B., Konak, R., Doğan, Ö., Tutmuş, E., Kösoğlu, İ., Şahin, N., Özkan, R., 2007. İncir Yetiştiriciliği. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TAGEM, Erbeyli İncir Araştırma Enstitüsü.
