Liçi

Liçi, kendine özgü görüntüsü ve lezzeti ile tropik meyveler arasında oldukça dikkat çekmektedir.

Liçi, kendine özgü görüntüsü ve lezzeti ile tropik meyveler arasında oldukça dikkat çekmektedir. Kral meyvesi olarak da adlandırılan liçi (Litchi chinensis) meyvesinin anavatanı Güney Çin olup Amerika (Hawaii, Kaliforniya), Avustralya, Brezilya, Endonezya, Güney Afrika, Hindistan, Pakistan, Tayland, Tayvan ve Vietnam’da da yetiştirilmektedir. Meyve, organik maddece zengin, nemli, kumlu ve killi topraklarda, tropik ve subtropik iklim kuşaklarında yetişebilmektedir. Kabuk rengi pembeden açık kırmızıya değişebilen meyvenin pulp rengi beyazdır. Liçi, sert ve ince kabuklu olup yenilebilen yarı saydam kısmı yumuşak ve oldukça tatlı lezzete sahiptir (MENZEL ve SIMPSON, 1987; SIVAKUMAR and KORSTEN, 2011). Dünyadaki toplam liçi üretiminin yaklaşık % 80’i Çin’de yetiştirilmektedir. 2018 yılı verilerine göre, Çin’de yaklaşık 2.800.000 ton liçi meyvesi üretilmiştir (ANONYMOUS, 2019). Ülkemizde Akdeniz bölgesinde yetişebilen liçi, ağustos ayı ortasından ekim ayı sonuna kadar hasat edilebilmektedir. Liçi, daha çok taze olarak veya kurutularak tüketilmekte gıda endüstrisinde konserve, meyve suyu, reçel, marmelat, şurup ve dondurma üretiminde kullanılmaktadır.

 

Liçi, B1, B2, B3, B6, B9, C, E ve K vitaminlerini, çinko, demir, fosfor, kalsiyum, magnezyum, potasyum ve sodyum minerallerini içermektedir (USDA, 2019)

 

Şekil 1. Liçi meyvesinin besin değeri (USDA, 2019)

Besin içeriği	Miktar/100 gr
Su	81.76 g
Enerji	66 kcal
Protein	0.83 g
Toplam lipit	0.44 g
Karbonhidrat	16.53 g
Lif	1.3 g
Şeker	15.23 g
Mineraller
- Ca (Kalsiyum)	5 mg
- Fe (Demir)	0.31 mg
- K (Potasyum)	171 mg
- Mg (Magnezyum)	10 mg
- Na (Sodyum)	1 mg
- P (Fosfor)	31 mg
- Zn (Çinko)	0.07 mg
Vitaminler
- Vitamin B1 (Tiamin)	0.011 mg
- Vitamin B2 (Riboflavin)	0.065 mg
- Vitamin B3 (Niasin)	0.603 mg
- Vitamin B6 (Piridoksin)	0.100 mg
- Vitamin B9 (Folik asit)	14 µg
- Vitamin C	71.5 mg
- Vitamin E (α-tokoferol)	0.07 mg
- Vitamin K	0.4 µg

Meyve, fruktoz, glikoz ve sukroz şekerlerini, malik asit başta olmak üzere askorbik, oksalik, sitrik ve tartarik organik asitlerini içermektedir (WANG ve ark., 2006a). Liçi meyvesinin pulbu 11.18-259.18 mg/100 g (gallik asit eşdeğeri cinsinden) aralığında toplam fenol konsantrasyonuna sahiptir. Meyvede, hidroksibenzoik (gallik asit) ve hidroksisinnamik (kafeik asit, klorojenik asit) fenolik asitleri bulunmaktadır. Düşük protein içeriğine rağmen meyvede hemen hemen bütün aminoasitler yer almaktadır. Liçide treonin başta olmak üzere sırası ile alanin, prolin, arjinin, metiyonin, tirozin, glutamik asit, aspartik asit, glisin, valin, izolösin, histidin, lösin, glutamin, sistein, fenilalanin ve lisin aminoasitleri bulunmaktadır (ZENG ve ark., 2008). Meyvede, proantosiyanidin (prosiyanidin, propelargonidin, prodelfinidin), flavonol (kuersetin-3-O-rutinozit, kuersetin-3-rutinozit-7-O-α-L-ramnozit) ve flavan-3-ol ((+)-kateşin, (-)-epikateşin) fitokimyasalları yer almaktadır (ZHANG ve ark., 2013). Liçi ekstraktının üretiminde kullanılan meyve kabuğunda major olarak siyanidin-3-rutinozit devamında siyanidin-3-glikozit ve malvidin-3-glikozit antosiyaninleri bulunmaktadır. Liçi yapısındaki fitokimyasallara bağlı olarak 4.31-17.52 µmol/g aralığında antioksidan kapasiteye (oksijen radikal absorbans kapasiteye (ORAC)) sahiptir (LI ve ark., 2012).

Liçi, fitokimyasal yapısı ile antioksidan, antiinflamatuvar, antikanserojen, antitümoral ve hepatoprotektif özelliklerinin yanı sıra immün sistemini düzenleyici etkiye sahiptir (HUANG ve ark., 2014; HUANG ve ark., 2015; SRIVASTAVA ve ark., 2018; SU ve ark., 2016; ZHANG ve ark., 2013).

 

Liçi meyvesindeki vitamin C, fenolik bileşen, flavonol ve flavan-3-ol bileşenleri meyveye antioksidan özellik sağlamaktadır. Bu biyoaktif bileşenler, organizmada oluşan reaktif oksijen türlerini (hidroksil radikalleri, süperoksit anyonları ve hidrojen peroksit) nötralize ederek oksidasyonu önlemeye yardımcı olmaktadır. Ayrıca, hidroperoksitlerin zincir reaksiyonunu başlatmasını engelleyerek ve oksidatif reaksiyonların başlamasındaki etkenlerden birisi olan Fe⁺² geçiş metal iyonunun hidroperoksitler ile oluşturduğu fenton reaksiyonunu önleyerek organizmada serbest radikal oluşumunu önlemektedir (LI ve JIANG, 2007). 

 

Organizmada hem endojen hem de ekzojen etkenlere bağlı olarak sentezlenen nitrik oksit (NO) endotel fonksiyonların düzenlenmesini sağlamaktadır. Liçi yapısında bulunan arjinin, glutamik asit, vitamin C, flavonol ve flavan-3-ol bileşenleri nitrik oksit (NO) sentezini sağlayarak devamında damarlardaki düz kas hücrelerinin elastikiyetini düzenleyerek kan basıncının kontrolüne önemli bir katkıda bulunmaktadır. Meyve bunlara bağlı olarak organizmada hipertansiyon, ateroskleroz (damar sertliği) ve trombosit agregasyonunu önlemektedir. Liçide bulunan flavonol ve flavan-3-ol fitokimyasalları, inflamasyonun endojen aracı etkeni prostaglandinlerin oluşumunda temel enzimlerden biri olan siklooksijenaz-2 (COX-2) enzim aktivitesini ve proinflamatuvar sitokinlerin üretiminde etken rol oynayan transkripsiyon faktörü nükleer faktör kappa B (NF-kB) aktivitesini inhibe ederek ve IL-1β, IL-2 ve TNF-α proinflamatuvar sitokinlerin üretimini baskılayarak antiinflamatuvar etki göstermektedir (SRIVASTAVA ve ark., 2018; YAMANISHI ve ark., 2014).

 

Liçi, vitamin C içeriği bakımından oldukça zengin bir meyvedir. C vitamini, vücutta lisin ve prolin aminoasitlerinin hidroksilasyonunda indirgen rol oynayarak kollajen fibriller arasında çapraz bağların oluşmasını sağlamaktadır. Buna bağlı olarak bağ dokunun oluşumu ve bütünlüğü korunmaktadır. Kemik dokusu ve kapiler damar çeperleri de kollajen içerdiğinden dolayı kemik sağlığı açısından ve kapiler frajilitenin (kılcal damarlarda kan basıncına bağlı çatlama) önlenmesi için C vitamini hayati önem taşımaktadır. C vitamini organizmada nitrik oksit (NO) sentezlenmesini artırdığından dolayı kalp-damar hastalıklarına karşı koruyucu etki göstermektedir (JOHNSON ve ark., 2003). 

 

Günümüzde en sık rastlanan hastalıkların başında gelen hipertansiyon, vücut fonksiyonlarının tamamını etkilemekle birlikte en çok kardiyovasküler rahatsızlıklara sebep olmaktadır. Hipertansiyon riskini önlemek için gıdalardan alınan potasyum miktarının artırılması gerekmektedir. Liçi potasyum içeriği ile günlük alınması gereken potasyum miktarının (3510 mg/gün) bir kısmını karşılamaktadır. Meyve yapısındaki potasyum günlük beslenme sırasında alınan sodyumun zararlarını azaltmakta, organizmada sıvı elektrolit dengesini sağlamakta ve kan basıncını düzenlemektedir (WHO, 2012). Liçi, fosfor içeriği yönünden zengin bir meyvedir. Fosfor minerali vücutta, kemik sağlığı, kas fonksiyonları, hormon salınımı, glikojen metabolizması, hücre bölünmesi ve asit-baz dengesini düzenlemektedir (ANONYMOUS, 1997). 

Liçi meyvesinin kabuk ekstraktı, hem östrojen reseptör pozitif hem de östrojen reseptör negatif göğüs kanseri hücre hatlarında apoptozisi indükleyerek, hücre döngüsünü bloke ederek, sinyal yolaklarını bloke ederek ve proliferasyonu engelleyerek antikanserojen etki göstermektedir. Meyve kabuğundaki antosiyanin ve fenolik asitler, kaspaz-3 proteaz ve DNA onarımında rol alan PARP (poli ADP-riboz polimeraz) enzimlerinin aktivitelerini artırarak devamında sitotoksik ve apoptik etki ile göğüs kanserini önlemekte ve tedaviye yardımcı olmaktadır (WANG ve ark., 2006b). Liçi meyvesindeki fenol, flavonol ve flavan-3-ol bileşenleri, HT-29, HCT-116 ve Caco-2 kolon kanseri hücrelerinde hücre döngüsünü G2-M kontrol noktasında bloke ederek apoptozise neden olmakta ve hücre proliferasyonunu engellemektedir (EMANUELE ve ark., 2018).    

 

Liçi, vitamin C, potasyum, fenolik bileşen (gallik asit), flavonol (kuersetin-3-O-rutinozit) ve flavan-3-ol ((-)-epikateşin) bileşenlerine bağlı olarak antioksidan, antiinflamatuvar, hepatoprotektif ve immün sistemi düzenleyici özelliklerin yanı sıra göğüs ve kolon kanserlerine karşı koruyucu ve tedavi edici etkiye sahip fonksiyonel bir gıda maddesidir.

 

KAYNAKLAR

 

ANONYMOUS, 1997. Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes, Food and Nutrition Board and Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D and Fluoride. National Academy of Sciences. Washington, DC, pp: 71-249.

 

ANONYMOUS, 2019. Lychee knowledge transfer at the 2018 China Litchi Conference. Final Report. https://www.horticulture.com.au/globalassets/laserfiche/assets/project-reports/ly17001/ly17001---ly17001---final-report-complete.pdf 

 

EMANUELE, S., NOTARO, A., PICCIONELLO, A.P., MAGGIO, A., LAURICELLA, M., D’ANNEO, A.,  CERNIGLIARO, C., CALVARUSO, G. and GIULIANO, M., 2018. Sicilian Litchi Fruit Extracts Induce Autophagy versus Apoptosis Switch in Human Colon Cancer Cells. Nutrients.10(1490): 1-18.

 

HUANG, F., ZHANG, R., YI, Y., TANG, X., ZHANG, M., SU, D., DENG, Y. and WEI, Z., 2014. Comparison of physicochemical properties and immunomodulatory activity of polysaccharides from fresh and dried Litchi pulp. Molecules. 19: 3909-3925.

 

HUANG, F., ZHANG, R., DONG, L., GUO, J., DENG, Y., YI, Y. and ZHANG, M., 2015. Antioxidant and antiproliferative activities of polysaccharide fractions from Litchi pulp. Food Funct., 6: 2598-2606.

 

JOHNSON, L.J., MEACHAM, S.L. and KRUSKALL, L.J., 2003. The Antioxidants-Vitamin C, Vitamin E, Selenium and Carotenoids. Journal of Agromedicine. 9(1): 65-82.

 

LI, J. and JIANG, Y., 2007. Litchi Flavonoids: Isolation, Identification and Biological Activity. Molecules. 12: 745-758.

 

LI, W., LIANG, H., ZHANG, M.W., ZHANG, R.F., DENG, Y.Y., WEI, Z.C., ZHANG, Y. and TANG, X.J., 2012. Phenolic Profiles and Antioxidant Activity of Litchi (Litchi Chinensis Sonn.) Fruit Pericarp from Different

Commercially Available Cultivars. Molecules. 17: 14954-14967. 

 

MENZEL, C.M. and SIMPSON, D.R., 1987. Lychee Nutrition: A Review. Scientia Horticulturae. 31: 195-224.

 

SIVAKUMAR, D. and KORSTEN, L., 2011. Litchi (Litchi chinensis Sonn.), Chapter 15. In: Postharvest Biology and Technology of Tropical and Subtropical Fruits Cocona to Mango. Ed:E.M. YAHIA. Woodhead Publishing Limited. pp: 361-407.

 

SrIvastava, V., VIswakarma, B., Deep, P., AwasthI, H., Verma, S., VIshnoI, R. and Verma, S.K., 2018. A Phytopharmacological Review of Litchi Chinensis. Int. J. Pharm. Sci. Rev. Res. 51(1): 58-65.

 

Su, D., Zhang, R., Zhang, C., Huang, F., XIao, J., Deng, Y., WeI, Z., Zhang, Y., ChI, J. and Zhang, M., 2016. Phenolic-rich. Lychee (Litchi Chinensis Sonn.) pulp extracts offer hepatoprotection against restraint stress-induced liver injury in mice by modulating mitochondrial dysfunction. Food Funct., 7: 508-515.

 

USDA, 2019. United States Department of Agriculture Agricultural Research Service. https://ndb.nal.usda.gov/ndb/foods/show/09164?fgcd=&manu=&format=&count=&max=25&offset=&sort=default&order=asc&qlookup=litchi&ds=SR&qt=&qp=&qa=&qn=&q=&ing= 

 

WANG, H.C., HUANG, H.B., HUANG, X.M. and HU, Z.Q., 2006a. Sugar and acid compositions in the arils of Litchi chinensis Sonn.: cultivar differences and evidence for the absence of succinic acid. Journal of Horticultural Science & Biotechnology. 81(1): 57-62.

 

WANG, X., YUAN, S., WANG, J., LIN, P., LIU, G. and LU, Y., 2006b Anticancer activity of litchi fruit pericarp extract against human breast cancer in-vitro and in-vivo. Toxicol Appl Pharmacol. 215: 168-178.

 

WHO, 2012. World Health Organization. Guideline: Potassium intake for adults and children. Geneva. https://www.who.int/nutrition/publications/guidelines/potassium_intake_printversion.pdf 

 

YAMANISHI, R., YOSHIGAI, E., OKUYAMA, T., MORI, M., MURASE, H. and MACHIDA, T., 2014. The anti-inflammatory effects of Flavanol-rich lychee fruit extract in rat hepatocytes. PLoS One. 9(4): 1-12.

 

ZENG, X.A., CHEN, X.D., QIN, F.G.F. and ZHANG, L., 2008. Composition Analysis of Litchi Juice and Litchi Wine. International Journal of Food Engineering. 4(4): 1-16. 

 

ZHANG, R., ZENG, Q., DENG, Y., ZHANG, M., WEI, Z., ZHANG, Y. and TANG, X., 2013. Phenolic profiles and antioxidant activity of litchi pulp of different cultivars cultivated in Southern China. Food Chemistry. 136: 1169-1176.