MAYIS PAPATYASI
Mayıs papatyası veya tıbbi papatya olarak bildiğimiz Matricaria chamomilla, vatanı Güney ve Doğu Avrupa ile Ön Asya olan ve bütün Avrupa, Kuzey Amerika, hatta Avustralya’da yaygınlaşmış bir bitkidir.
"Papatya Çayının Tedavi Gücü Karşısında Herkes Boyun Eğmeli." (Slovak Atasözü)
ABSTRACT: Chamomile (Matricaria chamomilla L.) is a well-known medicinal plant species from the Asteraceae family often referred to as the “star among medicinal species.” Nowadays it is a highly favored and much used medicinal plant in folk and traditional medicine. Its multitherapeutic, cosmetic, and nutritional values have been established through years of traditional and scientific use and research. Chamomile is one of the most widely used and well-documented medicinal plants in the world. It is included in the pharmacopoeia of 26 countries. The use of chamomile as a medicinal plant dates back to ancient Greece and Rome. The name "chamomile" comes from two Greek words meaning “ground apple” for its apple-like smell. The ancient Egyptians considered the herb a sacred gift from the sun god, and used it to alleviate fever and sun stroke. In the sixth century, it was used to treat insomnia, back pain, neuralgia, rheumatism, skin conditions, indigestion, flatulence, headaches, and gout.
Tanımı ve Morfolojisi: Mayıs papatyası veya tıbbi papatya olarak bildiğimiz Matricaria chamomilla, vatanı Güney ve Doğu Avrupa ile Ön Asya olan ve bütün Avrupa, Kuzey Amerika, hatta Avustralya’da yaygınlaşmış bir bitkidir. Dünya ticaretinde bulunan drog yani çiçekler genellikle Arjantin, Mısır, Bulgaristan, Macaristan gibi ülkelerden temin edilmektedir. Mayıs papatyası yurdumuzun özelikle Marmara, Ege, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinde yaygın olup genellikle iki varyetesine çok rastlanmaktadır. M. chamomilla var. chamomilla ve M. chamomilla var. coronata. Mayıs papatyası, yurdumuzda aşağı yukarı aynı görünüşe sahip birçok Compositae familyası bitkisine verilen genel isim olması nedeniyle aktarlarda mayıs papatyası yerine çoğunlukla başka bitkilerin satılmasına neden olmaktadır. Mayıs papatyası kuruduktan sonra tozlaşmakta ve şeklini muhafaza edememektedir. Bu nedenle aktarlarda daha çok kuru halde bile şeklini muhafaza eden diğer bitkiler tercih edilmektedir. İstanbul aktarlarında papatya olarak Anthemis chia çiçekleri çok satılmaktadır. Tripleurospermum, Bellis, Chrysanthemum ile bazı Tanacetum türleri de papatya ismi ile satılabilmektedir. Mayıs papatyasının kapitulumunun koni şeklinde ve içinin boş olması, tül şeklindeki ince yaprakları ve kendine özgü kokusu, onu diğer türlerden ayıran en önemli özelliklerdir.
Tarihteki Yeri: Eski Mısırlılar yolculukları esnasında yanlarında mutlaka Matricaria chamomilla 'dan hazırlanmış, tabletler taşırlardı. Tedavi etme gücüne ilişkin düşünceler Hippocrates, Plinius, Dioscorides ve Galen’den gelen antik bilimsel çalışmalara ve fitoterapi akımına dayanmaktadır. "Chamaemelon" adı altında Plinius, Dioscorides ve aynı zamanda Arap hekimleri tarafından da bilinmekte idi. O zamanlar papatya çiçeklerinden elde edilen yağdan hazırlanan preparatların kullanıldığı belirtilmektedir. Bugün dahi önemli olan ve mavi yağ diye bilinen papatya yağından ilk defa 1588 de bahsedilmiştir. Meşhur bir Slovak atasözü şöyle demektedir: "Papatya çayının tedavi gücü karşısında herkes boyun eğmeli."
Etken maddeleri: Matricariae flos sarı-beyaz çiçeklerinden hiç beklenmeyecek şekilde su buharı distilasyonu sonrası mürekkep mavisi renkte bir uçucu yağ vermektedir. Uçucu yağ miktarı % 0.3-1.5 arasında değişmektedir. Mavi renk uçucu yağın içinde bulunan kamazulenden ileri gelmektedir. Kamazulen taze bitkinin içinde bulunan bir bileşik değildir, uçucu yağ elde edilirken gayanolid yapıda matrisin, matrikarin gibi aslında renksiz bileşikler olan seskiterpen laktonların bozulmasıyla oluşur ve su buharı ile sürüklenerek uçucu yağa geçer. Kamazulen kuvvetli antienflamatuvar etkide bir bileşiktir, tıbbi papatyanın değeri özellikle taşıdığı kamazulen ile ölçülür. Yurt dışında özellikle tıbbi papatyadan hazırlanan mukoza üzerine etkili ağız-boğaz spreyleri eczanelerde sıklıkla satılmaktadır, tıbbi papatya merhemleri de çok kullanılmaktadır. Uçucu yağın içinde ayrıca spazmolitik aktiviteli seskiterpen türevleri olan bisabolol bileşikleri, hafif sedatif etkili, ıhlamurun da sedatif etkisini sağlayan başka bir seskiterpen bileşik olan farnesol, gene spazmolitik aktiviteli asetilenik bileşikler olan en-in-disikloeter türevleri de bol olarak bulunmaktadır. Ayrıca uçucu yağa geçemeyen fakat bitkide bol olarak bulunan flavon bileşikleri apigenin, luteolin ve bunların 7- glikozitleri ile umbelliferon, herniarin gibi kumarin bileşikleri de papatyanın önemli maddeleridir. Özellikle glikozitler papatya çayına rahatlıkla geçerler. Bütün bu özelliklerinden dolayı yabancı Ülkerlerde farmakognozi uzmanları tarafından hazırlanmış, bitkinin tüm botanik, kimyasal ve farmakolojik etkilerini içeren hekim ve eczacılara yönelik bilimsel el kitapları bulunmaktadır. Drog halen birçok farmakopede ve ESCOP monograflarında yer almaktadır.
Farmakolojik Etkileri: Mayıs papatyası ekstraktlarının en etkili antilayşmanya (layşmanya: şark çıbanı) aktivitesine sahip oldukları tespit edilmiştir. İlaç olarak, mide-bağırsak kısmında sancı yapan iltihaplarda kullanılmaktadır. Haricen de papatya iltihaplı olan cilt ve mukozalarda, ağız ve diş etlerine, anal ve genital bölgelerdeki rahatsızlıklarda kullanılmaktadır. Boğaz yollarındaki enfeksiyon ve tahriş durumunda papatya buharı solumak faydalı olur. Göz kısmında kullanılmamasına kesinlikle dikkat edilmelidir. Papatya özü cilt kremlerine, bebek yağlarına, diş macunlarına katılmaktadır. Tıbbi olmayan amaçlar için (sanayi, kozmetik vb.) bitkinin yeşil aksamı da kullanılabilmektedir. Ayrıca Flores Chamomilla midevi, uyarıcı, antispasmotik ve yara iyi edici olarak ve gargara halinde boğaz ağrılarını gidermekte kullanılır. Papatyanın halk ilacı olarak çok yaygın kullanımı nedeniyle, piyasada çok sayıda değişik preparatlar bulunmaktadır. Papatya çiçekleri alternatif tıpta iltihap giderici, yatıştırıcı, yara iyileştirici, deodorant, bakteriyostatik, antimikrobiyal, nezle için, karminatif, rahatlatıcı ve spazmolitik amaçlarla kullanılmaktadır. Taşıdığı uçucu yağ ve kumarinlerden dolayı antiflojistik ve antienflamatuar, flavonoitlerden dolayı diüretik ve diaföretik etkilidir. Kurutulmuş tozunun çeşitli uygulamalarda ateş, boğaz ağrısı, ağrı ve soğuk algınlığı, grip ve alerji nedeniyle oluşan ağrıların tedavisinde kullanıldığı bildirilmiştir.
Kaynaklar:
Arslan, D., 2012. Yalova Ekolojik Koşullarında Mayıs Papatyası (Matricaria recutita L.) Çeşitlerinde Farklı Ekim Zamanları ve Ekim Mesafelerinin Verim ve Kalite Özelliklerine Etkisi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. 175 s.
Baytop A., 1996, Farmasötik Botanik Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi. Ünivesite Yayın No:3637, Eczacılık Fakültesi Yayın No:58, 315s.
Ceylan, A., 1996, Tıbbi Bitkiler II (Uçucu Yağ Bitkileri), Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, 481, 306s.
Grierson, A.J.C., Flora of Turkey and the East Aegean Islands Vol. 5, 293, University Press, Edinburgh1975.
Gül G., 1995, Matricaria chamomilla L. var. recutita Grierson Üzerinde Farmakognozik Araştırmalar, TC. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Farmakognozi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi 96s.
İşman, Ö. G., 2009, Matricaria recutita (Alman Papatyası), Fitomed :Bilimsel Fitoterapi Dergisi, 2(10), 43-46s.
Marquard, R., und Kroth, E., 2001.Anbau Und Qalitätsanforderungen Ausgewählter Arzneipflenzen Buchedition Agrimedia Gmbh Spithal 4 Bergen/Dumme., 302s.
Meriçli, A.H., The Lipophilic Compounds of a Turkish M. Chamomilla Variety with no Chamazulene in the Volatile Oil, Int, J. Crude Drug Res., 28, 145..Meriçli, AH., Korkmaz, Y.,Flavonoids of a M. Chamomilla var. Recutita sample with no Chamazulene in the Volatile Oil, Acta Pharm. Turcica, 34, 71.
Meriçli, A.H., Untersuchung der M. Chamomilla Exemplare aus der Türkei auf Chamazulen, J. Fac., Pharm. Istanbul, 21, 63.
Orav, A., Kailas, T., and Ivask K., 2001, Matricaria recutita L. Essential constıtuents of from Estonıa, Proc. Estonian Acad. Sci. Chem., 50, 1, 39-45p.
Pirkhezri, M., Hassani M. E., and Hadian J., 2010, Genetic diversity in different populations of Matricaria chamomilla l.growing in southwest of İran, based on morphological and RAPD markers Journal of Medicinal Plant 4 (1), 1-13p.
Pirzad, A., Alyari, H., Shakiba, M. R., Salmasi S,. Z., and Mohammadi A., 2006, Essential oil content and composition of german chamomile (Matricaria chamomilla L. ) at different irrigation regimes, Journal of Agronomy 5 (3), 451-455p
Presibella, M.M., Bôas L.D.B.V., Belletti, K.M.S., Santos, C.A.M., Santos, A.M.I.W., 2006, Comparison of chemical constituents of Chamomilla recutita (L.) rauschert essential oil and its anti-chemotactic activity, Brazilian Archives of Biology and Technology,49(5) 1590-1516p.
Salamon, I., 2004, The Slovak gene pool of German Chamomile (Matricaria recutita L.) and comparison in its parameters, Hort. Scı. (Prague), 31(2), 70-75p
Tanker, M., Tanker, N., Sayron E., 1981, Türkiye'deki Matricaria L. Türleri üzerinde araştırmalar II: M. chamomilla var. recutita L., M. chamomilla var. pappula Margot. Reuter ve M. macrotis Rech. Fil. örneklerinin kromotografik olarak Karşılaştırılması, Doğa Bilim Dergisi, 5, 169-172p.
Wichtl, M., Teedrogen und Phytopharmaka, 370, Wissenschaftliche Verlagsgeselleschaft, Stuttgart1982.
