Gözün Beslenme İle İlişkisi

Pek çok insan en önemli organınız hangisi dendiğinde göz diyecektir.

Pek çok insan en önemli organınız hangisi dendiğinde göz diyecektir. Görme yetimiz yaşamımız için önemli bir penceredir. Renkler, ışık, nesneler, şekiller ve yazı yaşamımızın dışarıya açılan penceresi olan gözümüz tarafından algılanarak bir anlama gelmektedir. Dergimizin konularından olan gıdaların ve dolayısı ile beslenmenin acaba gözümüz üzerine etkileri nedir? 

Göz denince akla gelen en önemli Doktorların başında gelen sevgili dostum Başkent Üniversitesi İzmir Zübeyde Hanım Hastanesi Göz Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Sinan Emre ‘ye okumayı seven, görmeyi seven, yaşamayı seven her kesin bilmesi ve dikkat etmesi gerekli konuları biz sorduk o cevapladı.

 

Beslenme alışkanlıklarımız göz sağlığımızı etkiler mi?

Özellikle gastrointestinal sistem hastalıkları ve diğer sistemik hastalıklar kadar direk ilişkiler gösterilmese de, gözün görme işlevini sağlıklı bir şekilde yerine getirebilmesi için bazı maddelere ihtiyaç duymaktadır. Bu maddelerin vücuda temininde belli besin gruplarının olmazsa olmaz kullanımı öne çıkmaktadır.

 

Gözün sağlıklı çalışmasında hangi maddelerin rolü vardır?

Görme fonksiyonumuzu düzenli şekilde sürdürebilmemizi sağlayan en önemli madde A vitaminidir. Bunun yanında E, C vitamini, çinko, doymamış yağ asitleri (PUFA) ile lutein ve zeaksantin gibi A vitamini türevi (karotenoid) maddelere de ihtiyacımız vardır.

 

Bu vitamin ve minerallerin nasıl fonksiyonları vardır?

A vitamini temel olarak gözün sinir ağı tabakası olan retinada, göze giren ışığın işlenip görüntü haline çevrilmesinde kullanılan en önemli vitamindir. Bunun yanında, vücutta başka bölgelerde de bulunan konjonktival goblet hücrelerinden mukus salgılanmasında da rolü mevcuttur. C vitamini gözün ön kamara denilen odacığında oldukça yüksek konsantrasyonda bulunarak antioksidan özellik göstermekte ve dokuların temel yapıtaşlarından olan kollajen üretiminde rol almaktadır. E vitamini, özellikle retinadaki yağ asitleri üzerinde antioksidan etki göstermektedir. Çinko, sinir iletim aralığında bulunarak, mevcut toksik maddelerin sinir yapısı üzerine etkilerini azaltmaktadır. Doymamış yağ asitleri (PUFA) ise retinada fotoreseptörlerde E vitamini ile birlikte antioksidan ve fonksiyon düzenleyici etki göstermektedir. Lutein ve zeaksantin ise yoğunlukla sarı nokta olarak adlandırılan görme merkezi makulada bulunan karotenoidlerdir ve retinayı kısa dalga boylu mavi ışığın toksik etkisinden antoksidan mekanizmayla korumaktadırlar.

 

Hangi vitamin eksikliklerinde hangi göz bulguları ortaya çıkar?

A vitamini eksikliğinde kseroftalmi isimli hastalık meydana gelmektedir. Bu hastalıkta, gece körlüğü, konjonktiva ve korneada gözyaşı bozukluğuna bağlı kuruluk ve bu kuruluğun ilerlemesi sonucu korneal nedbelenme ve nihayetinde keratomalazi denilen korneal dokunun ölümü (nekrozu) meydana gelmektedir. Dünya sağlık örgütünün ‘Vision 2020’ planında eradike etmek istediği körlük nedenlerinin başında gelmektedir. C vitamini eksikliğinde skorbüt isimli tüm vücutta görülebilen hastalık görülmektedir. Bu hastalıkta gözde yüzeyel ve derin damarlarda kanamalar görülebilmektedir. Ayrıca göz travmaları sonrası iyileşme sürecinde bozukluklar da görülebilmektedir.

 

Yaşa bağlı makula dejenerasyonu (Sarı nokta) hastaları beslenmelerine hangi ölçüde dikkat etmelidir?

Sarı nokta hastalarında özellikle makulada yoğun olması gereken lutein ve zeaksantin  isimli karotenoidlerin yoğunluğunun azaldığı gösterilmiş ve hastalığın gelişimi ve ilerlemesinde rol oynadığı düşünülmektedir. Sarı nokta hastalığıyla ilgili yapılan en kapsamlı çalışmalar AREDS ve AREDS2’dir. Bu çalışmalarda, lutein ve zeaksantin, A, E, C vitamini, çinko, bakır ve doymamış yağ asitleri (docosahexaenoic acid (DHA) ve eicosapentaenoic acid (EPA) takviyesinin, hastaların ileri derecede sarı nokta hastalığına gelişmesi riskini azalttığı gösterilmiştir. 

 

Katarakt gelişiminde beslenmenin herhangi bir etkisi varmıdır?

Yapılan bazı çalışmalarda multivitamin komplekslerinin katarakt gelişimini azalttığı yönünde sonuçlar rapor edilmekle birlikte bazı çalışmalarda ise bu etki gözlenememiştir. Kesin olarak ortaya çıkarılan bir bulgu olmamakla birlikte, katarat gelişiminde lens proteinlerinin oksidasyonun önemli rol oynadığı düşünüldüğünden, antioksidan etkili vitamin ve minerallerin takviyesi katarakt oluşumu üzerinde etkili olabilir.

 

Kuru göz hastalığının gelişiminde bselenme etkili midir? 

Gözün yağlı salgısını oluşturan meibomain bezlerinin bozulmuş salgıları kuru göz hastalarında gözyaşının daha akışkan sıvı kısmının buharlaşmasını engelleyememektedir. Yapılan çalışmalarda omega 3 yağ asitlerinin kullanımının bu salgı bozukluğunu düzelttiğini ve hastaların hem şikayetlerinde hem de bulgularında azalma meydana getirdiği gösterilmiştir. 

 

Glokom hastalığı üzerinde beslenmenin etkisi var mıdır?

Yapılan çalışmalarda glokomun ilerlemesini engelleyecek net bir etki gösterilememiş olsa da kahve, yaban mersini, ginko biloba, çikolata ve omega 3 yağ asitlerinin göz içi basıncı dengeleyici ve antioksidan özellikleriyle faydalı olabileceği öngörülmüştür.

 

Göz sağlığı açısından faydalı besinlerden örnek verebilirmisiniz. 

Lutein ve zeaksantinden zengin besinlere örnek olarak, yumurta sarısı, mısır, kivi, üzüm, ıspanak ve kabak örnek verilebilir. C vitamini için turunçgiller,  böğürtlen, brokoli, Brüksel lahanası ve kırmızı (paprika) biber örnek verilebilinir. A vitamini (retinoidler) karaciğer, balık yağı, yumurta sarısı, peynir, süt, tereyağı gibi hayvansal besinlerde  bulunur. Beta-karoten gibi A provitaminleri  ise,  koyu yeşil ve sarı, kırmızı sebze ve bazı meyvelerde (tatlı patates, havuç, kayısı, brokoli, lahana, kavun...vs) bol bulunur. E vitamini için ayçiçeği çekirdeği, fındık, bademiçi, koyu yeşil yapraklı sebzeler, çinko için istiridye, diğer kabuklu deniz mahsulleri, kümes hayvanları etleri, fasulye ve kabuklu yemişler ve omega 3 yağ asitleri için ise somon balığı, sardalya ve ceviz örnek verilebilinir.

Bazı sistemik hastalıkların, özellikle şeker hastalığının göz üzerindeki olumsuz etkileri bilinmekte. Bu hastaların diyetlerinde göz sağlığı açısından ekstra dikkat etmeleri gereken faktörler nelerdir?

Diyabet hastalarındaki göz bulgularını kontrol altına almak için öncelikle sıkı bir şeker kontrolü gereklidir. Ayrıca eşlik eden hastalıklar açısından, hasta diyetiyle ilşkili olarak hiperlipidemi ve hipertansyion kontrolü de önemlidir. Bu hastalıklara bağlı diyetler dışında özel olarak göz sağlığı için belli bir diyet önerilmemekle önceden bahsettiğimiz antioksidan özellikteki maddeleri içeren besin maddelerinin diyetlerinde yer tutması önemlidir.