Bir Ege Kıyı Sitesinde 'Zeytinyağı Tüketici Bilgi Düzeyi ve Tercihleri' Ölçümü

 

Zeytin bitkisinin Akdeniz ve benzeri iklime sahip bölgelerde yetişiyor olması zeytinyağı üretiminde ve tüketiminde belirli bölgelerin öne çıkması sonucunu doğurmaktadır. Bu ölçüm çalışmasında önemli miktarda zeytin ve zeytinyağı üretiminin yapıldığı ve de gerek gelir düzeyi, gerek eğitim düzeyi ortalamaları Türkiye genelinin yaklaşık üç kat üzerinde sosyo-ekonomik özellikler gösteren bir Ege kıyı kasabasında yaşayan tüketicilerin zeytinyağı tüketimi ile ilgili eğilimlerini belirlemeye çalışmaktır.

Çalışmanın ana materyalini; “Birden Fazla” yanıtlı, “Tek” yanıtlı, ‘Diğer’ seçenekli, “Açık Uçlu”, “Demografik” ve “Likert Ölçekli”  olmak üzere, toplamda 33 sorulu ve 15 dakika süren bir anket oluşturmaktadır. Çalışma; 350 tüketiciyle yüz yüze görüşmelerle gerçekleştirilmiştir. Oransal yüzde formülünden ve de kişi sayısından yararlanarak tespit edilen veriler basit istatistiksel yöntemlerle analiz edilmiştir.

Tüketicilerin, zeytinyağı tüketimlerinin ve zeytinyağı tüketim davranışlarının incelendiği bu araştırmada, zeytinyağının fiyatı, sağlık açısından önemi, lezzet, aileden gelen alışkanlık, bilgi gibi unsurların zeytinyağı tüketimine doğrudan etkisi olduğu tespit edilmiştir.

Anket uygulanan kişilerin demografik özelliklerine ilişkin bulgular Tablo 1’de verilmiştir. Araştırmaya katılanların %29’u 50 yaş ve altında olduğu, %43’lük bir kısmının ise 60 yaş ve altında, geri kalanın ise 60 üzeri yaş grubunda olduğu gözlenmiştir. 

Ankete katılanların %57’si kadınlardan oluşmaktadır. Erkekler ise araştırmaya katılanların %43’lük dilimini meydana getirmektedir. 

Anket uygulanan kişilerin öğrenim durumlarına bakıldığında yarısından fazla bir kısmının üniversite mezunu olduğu görülmektedir. Lise mezunları tüm katılımcıların %29’unu oluşturmaktadır. Bununla birlikte yüksek lisans mezunu olanların oranı %14 olarak tespit edilmiştir. Ankete katılanların yarısından fazla bir kısmının gelir getiren bir işte çalışmakta olduğu, %43’lük bir kısmının ise emekli ve çalışmayanlardan oluştuğu belirlenmiştir (Tablo 1).

Tablo 1.

Tüketicilerin ortalama geliri ortalaması 9.929 TL’dir. Bu da Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 2021 yılı için ilan edilen 3.117 TL’ye göre çok yüksek bir değerdir. Bu oran yüksekliği, TÜİK tarafından 2021 yılı için ilan edilen 6.395 TL ile mukayese edildiğinde, toplam hane gelirinde de görülmektedir.(Tablo 2.)

Anket uygulanan kişilerin zeytinyağı tüketim durumlarına ilişkin bulgular ise Tablo 3’de verilmiştir. Bu kısımda hane halklarının kullandıkları zeytinyağı tipi ve de ayda ortalama zeytinyağı tüketim miktarlarına ilişkin iç içe geçmiş veriler, birden fazla verilebilen yanıtlarla, aylık gıda harcamaları ve de gıda harcamalarında zeytinyağının payı ucu kapalı sorularla, elde edilmiştir. 

Anket uygulanan kişilerin zeytinyağı tüketim durumlarına ilişkin bulgular ise Tablo 3’de verilmiştir. Bu kısımda hane halklarının kullandıkları zeytinyağı tipi ve de ayda ortalama zeytinyağı tüketim miktarlarına ilişkin iç içe geçmiş veriler, birden fazla verilebilen yanıtlarla, aylık gıda harcamaları ve de gıda harcamalarında zeytinyağının payı ucu kapalı sorularla, elde edilmiştir. 

 

Tablo 3.

SORU:      AYLIK - HANE - ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİNİZ KAÇ LİTREDİR?
CEVAP:    (ORTALAMA) 1,54 Litre

SORU:      TOPLAM GIDA HARCAMALARINIZ İÇİNDE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİNİN PAYI (%) NEDİR? (ORTALAMA)
CEVAP:    (ORTALAMA) %5,58

SORU:      AYLIK GIDA HARCAMANIZ NE KADARDIR?
CEVAP:    (ORTALAMA) 5.500 TL

 

Ankete katılanların beyanları doğrultusunda belirlenen, kişi başına düşen aylık 1,54 litre ortalama; ülkemizde kişi başı / yıllık 1,6 litre, hane bazında / yıllık 6 litre olduğu göze alınırsa; Türkiye ortalamasının en az 3 katı olduğu anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, bu rakam; Yunanistan'da 21, İspanya 11,5 ve İtalya'da 12 litredir. Rakamlardan da görüldüğü gibi, zeytinyağı; sağlıklı beslenme açısından son derece önemli olmasına rağmen tanıtımının yeterince yapılamaması tüketimi olumsuz etkilemektedir. Son yıllarda dünyada da olduğu gibi sağlıklı yaşam koşullarına ilgi duyan Türk halkının, Akdeniz Diyeti çerçevesinde yeni beslenme alışkanlıkları edinmekte olduğu yüksek gelir düzeyine sahip kesim dışında da zeytinyağının yavaş yavaş tüketilmeye başlanıldığı görülmektedir. 

Ankete katılanlara zeytinyağı tüketimlerinde etki eden faktörler sorulduğunda, birden fazla yanıt verilebilen bulgular Tablo 4’de gösterilmiştir.

Tablo 4.

Zeytinyağı satın alırken yaptıkları ambalaj tercihi ve zeytinyağını en çok ne sıklıkla nereden aldıklarına ilişkin, birden fazla yanıt verilebilen bulgulara Tablo 5’de yer verilmiştir.

 

Tablo 5.

Tüketici açısından ambalaj materyalinin önemini belirleyebilmek amacıyla zeytinyağını satın alırken özellikle tercih ettikleri ambalaj, çoklu yanıtlı olarak sorgulanmış ve zeytinyağı kullandığını ifade edenlerin büyük bir oranda (%51) zeytinyağını teneke kutuda satın aldıkları belirlenmiştir. Bununla birlikte en sağlıklı ambalaj materyali olan cam şişenin tercih oranı da %48 ile azımsanmayacak düzeydedir. Veriler, çoklu ve iç içe geçmiş tercihleri yansıtmaktadır.

 

Ankete katılanlara, zeytinyağı kullanım tercihleri sorulduğunda, birden fazla yanıt verilebilen bulgulara Tablo 6’da yer verilmiştir.

Tablo 6. 

Yine iç içe geçmiş verilere bakıldığında, %49 gibi büyük bir oranda, zeytinyağının yemek yapımında kullandığı, çok daha büyük %66’lık oranda da salata yapımında kullanıldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra zeytinyağını saç ve cilt bakımında kullanılmasının oranı %2 ile sınırlı kalmıştır. 

Anketin uygulandığı tüketicilerin diğer sıvı ve/veya katı yağ tercihlerini içeren, birden fazla yanıtlı sonuçlara Tablo 7’de yer verilmiştir.

Tablo 7.

Bitkisel yağlara göre zeytinyağı fiyatı tüketiciye daha yüksek gelmekte ve tüketici ortalama ½ oranında fiyatı düşük olan bitkisel yağları tercih etmektedir. Bitkisel yağlara ait yapılan aşırı reklamlar tüketiciyi etkilemekte, bu tanıtımlara dayalı olarak tüketici tercihini bitkisel yağlara yapmaktadır. Ülkemizde kişi başına yıllık 15 kg'a yakın tüketilen yağların büyük çoğunluğunu bitkisel yağlar (Ayçiçeği, Mısır, Fındık, Kanola) ve çeşitli margarinler teşkil etmektedir. Fiyat makası bitkisel yağlar lehine işlemekte ve mutfakta tercihler arasında ucuz yağlar da yer almaktadır.

Katılımcıların zeytinyağı konusundaki bilgi düzeylerine ilişkin bulgular, yüzdesel olarak, Tablo 8’de verilmektedir.

Tablo 8.     (Ondalıklı sayıların tam sayıya çevrilmesinden dolayı +/- 1 hata payı vardır.)

A= KESİNLİKLE KATILMIYORUM             
B= KATILMIYORUM   
C= FİKRİM YOK                                           
D= KATILIYORUM            
E= KESİNLİKLE KATILIYORUM

Anket uygulanan 350 kişinin %85-86 gibi yüksek bir kısmı zeytinyağının en sağlıklı bitkisel sıvı yağ olduğunu ifade etmişlerdir. Bununla birlikte konu hakkında fikri olmadığını söyleyenlerin sayısı da %14-15’lik bir oranla azımsanamayacak düzeydedir.

Zeytinyağının, renginin kalite göstergesi olduğunu bildiren %72’lik kesim, kızartmalar için uygun olmadığını bildiren %42-43’lük kesim, üretim yeri ve şeklinin önemi konularında fikri olmadığını söyleyen %28-29’luk kesim, sindirim sistemini düzenli çalıştırdığı konusunda ve de kişisel bakımda kullanılabileceği konularında fikri olmadığını beyan eden %14’lük kesim, bilgi eksikliğinin göstergeleridir. Bu doğrultuda ankete katılanlara “herhangi bir zeytinyağı eğitimi” alıp almadıkları sorulduğunda verilen %71 oranındaki olumsuz cevap dikkate değer bir durumdur. Ne var ki, “zeytinyağı temel eğitimi” almak isteyip istemedikleri sorulduğunda, ankete katılan site sakinlerinin tamamının istekli olmaları olumlu bir göstergedir.

Sonuç ortada… Zeytinin de, zeytinyağının da bolca üretildiği bir Ege kıyı kasabasında yaşayan, gelir düzeyi de, zeytinyağı tüketimi de ülke ortalamasının 3 misli üzerinde tüketicilerimizin dahi, bilgi ve bilinç düzeylerini daha da ileri seviyeye taşıyacak eğitimler verilmelidir. Ayrıca, maliyet ve satış fiyatlarının belirlenmesi konusunda hassas davranılmalı ve tüketiciye alternatif fiyatlı ürünler sunulması sağlanmalıdır. Ve tüm bunlar, zeytin / zeytinyağı üreten diğer ülkelerde olduğu üzere, ciddi bir devlet politikası oluşturularak, yapılmalıdır.

Sağlık, huzur, başarı, lezzet keyif diliyorum.