Pleurotusların Yıldızlarından: Pleurotus Eryngii

 

Dünya kültür mantarı üretiminin türlere göre oransal dağılımı incelendiğinde, en yüksek payı %32 ile Agaricus bisporus almakta; bunu sırasıyla %25 Lentinus edodes ve %14 ile Pleurotus türleri izlemektedir. 

Ülkemizde son yıllarda yetiştiriciliği başlamış ve lezzeti nedeniyle halkımız tarafından kabul görmüş bir tür olan istiridye mantarı botanik sınıflandırmada Hymenomycetes sınıfının, Agaricales takımı, Tricholomataceae familyası ve Pleurotus cinsine dahildir (Alexopoulos vd., 1996). Pleurotus türleri içerisinde son yıllarda dünyada yetiştiriciliği üzerinde en çok durulan türlerden biri de Pleurotus eryngii’dir. Dünyada “Kral İstiridye Mantarı (King Oyster Mushroom)” olarak adlandırılır (Şekil 1.).
 

Şekil 1. Pleurotus eryngii, Kral İstiridye Mantarı karpoforları

Pleurotus eryngii mantar türleri Apiaceae (Umbelliferae) familyasına ait farklı konukçu bitkilerin kök ve gövdeleri üzerinde zayıf parazitik olarak yaşarlar. İlkbahar ve sonbahar yağışlarından sonra doğada ortaya çıkarlar. Dünyada özellikle Akdeniz’in suptropikal bölgelerinde, Kuzey Afrika, Avrupa ve Asya’da yayılış göstermektedirler.  P.eryngii ülkemizin farklı yörelerinde; kulacık, kulak, mantıka, mantuka, çaşır, çakşır, göbelek ve kinkor gibi farklı isimlerle bilinmektedir. Ülkemizde yapılan çalışmalarla söz konusu mantarın tespit edildiği bölgeleri şöyle özetleyebiliriz; Doğu Anadolu Bölgesinin dağlık kesiminde özellikle Malatya-Arguvan, Tunceli, Erzincan ve Adıyaman ilinin dağlık kesimlerinde doğal olarak yetişmektedir (Akyüz ve Kırbağ, 2007). P. eryngii’nin, Aralık ayı başlarında İzmir-Selçuk, Tavşanlı tepesi ve merasında doğal olarak yetiştiği belirtilmektedir (Ersel ve Solak, 2004). P. eryngii’nin, Nisan ayı sonlarında Harmanlı İlcesinde Ferulago sp.’nin kalıntıları üzerinde doğal olarak yetiştiği ve yöre halkı tarafından tüketildiği belirtilmektedir (Kaya, 2005). P. eryngii var. ferulae’nin, Tunceli-Mazgir çevresinde doğal olarak yetiştiği ifade edilmektedir (Akyüz, 2005). P. eryngii Syn. P. nebrodensis’in, Mayıs ayı ortalarında Kayseri de Hacer Ormanı çevresinde doğal olarak yetiştiği ifade edilmektedir. (Türkoğlu ve Gezer, 2006).

Ancak son yıllarda doğada azalmalar olması nedeniyle, ülkemizin önemli biyolojik çeşitlilik kaynaklarından biri olan P. eryngii’nin kültüre alma çalışmalarına önem verilmesi ve muhafazasının sağlanması büyük önem taşımaktadır. Uzak doğu ülkelerinde yoğun olarak yetiştiriciliği yapılan bu türün üretiminde çeşitli ortamlar kullanılmaktadır (Şekil 2.).
 

Şekil 2. Pleurotus eryngii mantarı üretimi; torba kültürü (sol), yatay şişe kültürü (orta) ve dikey şişe kültürü (sağ)

 

Ülkemizde kavak veya kayın mantarı olarak bilinen Pleurotus türlerinin yetiştiriciliğine yönelik ilk çalışmalar 1980’li yıllarda başlamıştır, ancak bu türler yaygınlaşma fırsatı bulamamıştır. P. eryngii mantarının ülkemizde henüz ticari anlamda yaygın olarak yetiştiriciliği yapılmamaktadır. Bunun en önemli nedenleri, diğer Pleurotus türleriyle karşılaştırıldığında bu türün kültürünün nispeten zor olması (oysa istiridye mantarı üretimi artık çok yaygın kültürlerdendir), yetiştirme teknikleri hakkında yeterli bilgiye sahip olunmaması ve ülkemizde yeterince tanınmamasıdır. Ayrıca mantar üretimindeki en önemli girdilerden biri olan mantar tohumluğu (spawn) üretimi yapılmadığı için (kral istiridye mantarı için) tohumluk ithalatı gerekmektedir. 

Bu türün yetiştiriciliği konusunda son yıllarda yapılan çalışmalarla iyi bir kaynak ortaya koyulmuş durumdadır. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü bünyesinde yapılan  çalışmalarla ülkemizin çeşitli bölgelerinden toplanan mantar örnekleri muhafaza edilmektedir. En güzel ve önemli haber ise, 2022 yılı itibariyle bu örnekler üzerinde yapılan çalışmalar sonucu Soylu-77 ismiyle tescil edilmiş olan ilk yerli kral istiridye mantarı ırkının tohumluk üreticilerinin hizmetine hazır olmasıdır.

Besin değeri açısından değerlendirdiğimizde mantarlar insan sağlığını koruyucu B kompleks vitaminleri B1 (Thiamin), B2 (Riboflovin), B5 (Nicotinic asit), B3 (Pantothenic asit), B7 (Biothin) ve C vitamini yönünden zengin bir besin kaynağıdır. Kültürü yapılan Pleurotus türlerinde ise %90,14- 93,08 su, kuru ağırlıkta %40,13-46,2 karbonhidrat, %25,63-44,3 ham protein, 2,98-8,63 mg/g serbest azot, 0,95-3,16 mg/g yağ, 0,64-2,10 mg/g kalsiyum, 6,1-12,7 mg/g demir, 10,3-33,2 mg/ g potasyum, 9,40-18,9 mg/g magnezyum, 0,78-1,15 mg/g sodyum, 118-220 mg/g fosfor, %27,4-46,2 selüloz, %23,40-40,30 hemiselüloz, ve %14,0-20,40 lignin bulunmaktadır (Ragunathan ve Swaminathan, 2003). Pleurotus spp. mantarlarında bulunan Ca, P, Fe gibi mineral maddeler sığır ve tavuk etinde bulunanın iki katına yakındır. Mantar türleri içinde en fazla B1 ve B2 vitaminine sahip olan Pleurotus spp., diğer sebzelere göre de 10 kat daha fazla B3 vitaminine sahiptir.
 

Şekil 3. Aydın Adanan Menderes Üniversitesinde kral istiridye mantarı yetiştiriciliği

 

Aydın Adanan Menderes Üniversitesinde kral istiridye mantarının hem misel üretimi hem mantar üretimi açısından yapılan çalışmalar son derece olumlu sonuçlar vermiştir. Bu çalışmalarla bir yüksek lisans tezi tamamlanmış, lisans öğrencilerinin mantar üretimi ve tohumluk üretimi konusunda beceri kazanmaları sağlanmıştır ( Şekil 3., Şekil 4. ).
 

Şekil 4. Aydın Adanan Menderes Üniversitesinde kral istiridye mantarı yetiştiriciliğinde yapılan gözlem ve ölçümler

 

Tıpkı istiridye mantarı üretiminde olduğu gibi, önümüzdeki yıllarda bu mantarın üretiminin ve tüketiminin artacağını beklemekteyiz. 

Üretici olmak isteyenler, yetiştiriciliğe dair soruları için kontak kurabilirler: oserdaroglu@adu.edu.tr

 

Yazara aittir, izinsiz kullanılamaz.