Toprak Analizleri ve Önemi
Günümüzde doğaya meydan okuyan ve bu konuda kısmen başarılı olan insanoğlu aynı zamanda doğanın yok olma tehlikesiyle de karşı karşıya gelmiştir.
Bihter Çolak Esetlili Dilek Anaç
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, İzmir
Günümüzde doğaya meydan okuyan ve bu konuda kısmen başarılı olan insanoğlu aynı zamanda doğanın yok olma tehlikesiyle de karşı karşıya gelmiştir. Giderek artan nüfusun beslenme ihtiyacı ise doğal üretimin üzerine çıkma gereksinimini doğurmaktadır. Bu amaçla her türlü modern teknik kullanılmakta ancak insan beslenmesinin temel taşları olan toprak, su ve hava gibi doğal kaynakları yitirme tehlikesi göz ardı edilmektedir. Bu nedenle, tarihin her döneminde önemini koruyan toprak ve verimliliği ile ilgili tanımlamaların üzerinde durulması gerekmektedir. Besleyen, barındıran ve yaşam veren olarak kabul edilen toprağın canlılığının ve sürdürülebilirliğinin sağlanması öncelikli hedefimiz olmalıdır.
Son yıllarda toprak verimliliğinin arttırılması, birim alandan yüksek ve kaliteli ürün elde edilmesi üzerine pek çok çalışma yapılmaktadır. Öncelikle toprak ve bitki analizlerine dayalı gübre kullanımı teşvik edilmektedir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından çiftçilere verilen destekler bu hedefin gerçekleştirilmesinde etkin bir araç olarak kullanılmakta ve toprak analizlerine dayalı gübreleme programı yaygınlaşmaktadır.
Neden Toprak Analizi Yaptırmalıyız….
Toprak analizi, bir tarla toprağının gübre ihtiyacını ortaya koyan bilimsel bir yöntemdir. Toprakta bulunan faydalı bitki besin elementi düzeylerini ve o toprakta yetiştirilecek bitkilerin ihtiyacı olan gübrenin miktar ve cinsini belirlememizi sağlar. Özellikle birim alandan yüksek ve kaliteli ürün alınması ve toprağın verimliliğinin devamlılığının sağlanması için gereklidir. Toprak analizi yapılmaz ise gereğinden fazla veya az gübre uygulanabileceği gibi hatalı bir gübre çeşidi de kullanılabilinir. Hatta uygulamada zamanlama hatası bile olabilir.
Toprak örneği alınırken dikkat etmemiz gerekenler…
Toprak örneği alınmadan önce incelenecek tarla gezilerek kabaca toprak ve arazi özellikleri belirlenmelidir. Çünkü toprak yapısı değişkendir ve aynı alan içinde bile farklılıklar gösterebilir. Bu nedenle, örneğin alınacağı yer; renk (organik madde ve demir bileşiklerinden ileri gelen koyu veya açık renk), meyil ve yükseklik, bünye (kumlu, tınlı, killi), derinlik (derin, orta veya sığ), topoğrafya, verimlilik, drenaj, kirlilik veya diğer problemlerin belirtileri, bitki örtüsü, arazinin jeolojik yapısı, taşlılık ve toprak ana materyalinin türü, yetiştirilen bitki örtüsünün gelişme durumu gibi özellikler yönünden benzer olmalıdır. Bu özellikler bakımından ciddi farklılıklar varsa tarla bölümlere ayrılmalı ve birden fazla örnekleme yapılmalıdır. Farklı olan yerlerden tek bir örnekleme yapılması doğru olmadığı gibi analiz sonuçları da araziyi temsil etmeyecektir.. Bu bağlamda yapılacak gübre tavsiyeleri veya alınacak diğer kültürel önlemler gerçeğe uymaz ve yanlış uygulamalara yol açabilir.
Toprak örneği alırken hangi aletleri kullanıyoruz….
Toprak sondası, toprak burgusu, bahçe küreği (beli) belli başlı kullanılan aletlerdir (Şekil 1).
Ayrıca aşağıdaki materyallere de ihtiyaç duyulmaktadır.
- 1. Kova veya bez, tarlanın değişik noktalarından alınan toprak numunelerinin, içinde veya üzerinde toplanıp karıştırılmasında kullanılır.
- 2. Örnek torbası, yaklaşık olarak bir kilogram toprak numunesi alacak büyüklükte, polietilen torbalar kullanılabilinir.
- 3. Etiket, örneğin kime ait olduğu, nereden alındığı gibi bazı bilgileri yazmamız için gereklidir.
- 4. Kurşun kalem, etiket ve bilgi kâğıdına bilgiler kurşun kalem ile yazılmalıdır. Çünkü kopya ve mürekkepli kalemlerle yazılan bilgiler rutubette bozulabilir.
Toprak örneğini nasıl almalıyız…
Yukarıda da dile getirildiği gibi toprak örneği alınmadan önce arazi, önce homojen bölümlere ayrılır. Yani önemli değişiklikler gösteren yerler, ayrı birer kısım olarak kabul edilir. Bu kısımların her birinde ayrı örnekleme yapılır. Örneğin alınacağı alan 40 da’dan büyük olmamalıdır. Toprak homojen olsa bile her 40 dönümlük alan için ayrı örnekleme yapılmalıdır.
Homojen olduğu belirlenen bir tarladan toprak örneği alınırken, arazi büyüklüğüne de dikkat etmeli ve en az 8-10 nokta saptanmalıdır. Zik zak bir hat oluşturarak (Şekil 2) her bir noktadan aşağıda anlatılacağı gibi örnekleme yapılmalı ve tümü iyice karıştırılarak, araziyi en iyi temsil edecek tek bir örneğin alınması sağlanmalıdır. Tek yıllık bir bitki yetiştirilmesi planlanıyorsa, kök yapısı dikkate alınarak, 0-30 cm derinliğinde V harfi şeklinde çukurlar açılır. Ancak derin köklü ve çok yıllık bir bitki yetiştirilmesi planlanıyorsa 0-30 cm ve 30-60 cm olmak üzere iki ayrı örnekleme yapılmalıdır.
Açılan V şeklindeki çukurun düzgün tarafından 3–4 cm kalınlığında bir toprak dilimi bahçe küreği veya bel ile kesilerek kürek üzerine alınır. Kürek üzerine alınan toprak sağından, solundan ve küreğin ucuna gelen kısımlardan tıraşlanmak suretiyle düzgün bir hale getirilir. Arazinin üst kısmını temsil eden ve küreğin sap kısmına yakın olan toprağın atılmaması gerekmektedir. Bu şekilde alınan toprak, kova yada temiz bir bez içerisine koyulmalıdır. Aynı işlem tarlanın 8-10 kısmında da tekrarlanır. Sonunda bez veya kova içinde biriken toprak el ile iyice karıştırılır, kesekler parçalanır, taş ve bitki kök parçaları uzaklaştırılır. Bu işlem bittikten sonra iyice karışmış olan bu topraktan ortalama 1-1.5 kg alınır ve temiz bir torbaya koyulur. Bilgi etiketi kurşun kalemle doldurulmalı ve torbanın içine bırakılmalıdır. Ayrıca bir etiket daha hazırlanarak torbanın ağzına bağlanır veya üzerine yapıştırılır.
Bu şekilde hazırlanan örnekler en yakın Toprak Analiz Laboratuvarına götürülmelidir. Ülkemizde Gıda, Tarım, Hayvancılık Bakanlığının, özel şirketlerin, ziraat odalarının ve bazı kooperatiflerin Toprak laboratuvarları mevcuttur. Bunların bir çoğunda yaprak, su ve gübre analizleri de yapılmaktadır.
