Raisin Administrative Comittee (Kuru Üzüm İdari Heyeti)
Amerika Birleşik Devletlerinin Kaliforniya eyaletinde 809 bin dekar alanda 3000 üreticinin üzüm bağlarında yetişen kuru üzümlerin idaresi Fresno şehrinde bulunan Kuru Üzüm İdari Heyeti (Raisin Administrative Comitte) adı verilen bir kurul tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kurul 1937 tarihli Tarımsal Pazarlama Sözleşmesi yasası (Agricultural Marketing Agreement Act of 1937) yetkisi altında 1949 yılından beri faaliyetine devam etmektedir. Kuru Üzüm İdari Heyeti (KİH) 35 üretici, 10 işleyici (handler), 1 pazarlık kurumu yöneticisi, ve bir de Halk temsilcisi olmak üzere 47 kişiden oluşmaktadır. Bu heyet piyasaya arz edilecek kuru üzüme gerek gördüğünde sınırlama getirerek fiyatın korunmasını sağlamaktadır. Stoğa ayrılan üzümler hükümetin okul yemek programları, sosyal yardımlar ve ihracat gibi yöntemlerle satılıp elde edilen getiriden reklam ve promosyon giderleri ile KİH’in diğer masrafları düşüldükten sonra kalan tutar üreticilere dönmektedir. KİH’in idari ve tatbik görevleri vardır. Gerektiğinde mevzuatın hüküm ve şartların değişimi için öneride bulunur. Heyet işlerin yönetimi ve denetimi için bir Başkan/ Genel müdür ve destek personeli atar. Mevzuatın kapsamında doğal ve işlenmiş kuru üzümlerin asgari kalite ve durum standartları koşulları, piyasaya arz edilecek kuru üzüm miktarını kontrol düzenlemeleri, gönüllü derivasyon, ihraç değişimi, ve satış teşvikleri şartları yer almaktadır. Asgari kalite ve durum standartları düzenlemesi tüketiciye sunulan ürünlerin sağlıklı ve yüksek kaliteli olduğundan emin olmak için kurulmuştur. Bu standartları karşılamak için ıslah edilemeyen ürünler normal pazarın dışındaki uygun yerlere dağıtılır(4).
Günümüzde buhran yılları çok gerilerde kaldı ve hiç bir üretici buhran yıllarını hatırlamıyor. Artık ABD’de bu müdahaleci sisteme itiraz sesleri yükseliyor. Marvin Horne adlı üreticinin başlattığı ve hukuk zemininde devam eden bir mücadelenin medyadaki yansımalarından görüleceği üzere bu sistemin üreticileri memnun etmediği ve artık kaldırılması gerektiği ifade ediliyor(7,8). Marvin Horne adlı üretici, üreticilerin ürünlerinin %47’sinin, ulusal kuru üzüm stoğuna devredilmesinin kararlaştırıldığı 2002-2003 sezonunda itibaren isyan bayrağını çekmiş ve ürününün tamamını satmıştır. (KİH 2003 yılında ürünlerin %47 sinin 2002’de %37’sinin, 2001 yılında ise %47’sinin rezerve ayrılmasına karar vermiştir. Marvin Horne davası ortaya çıkana kadar KİH’in (1991-2004) stoğa ayırma oranı ortalaması %26.8 iken davadan sonra (2005-2014) bu oran ortalamasının %7 düzeyinde kalması ve son 5 yıldır rezerv oranının %0 olması anlamlıdır). Hükümet kestiği para cezaları ile harekete geçmiştir. Marvin Horne ve Tarım Bakanlığı arasındaki dava mevcut uygulama ile mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine taşınmış ve 22 Haziran 2015’de Yüksek Mahkeme Marvin Horne lehine karar vermiştir. Kararda Horne’nün üzümlerine el konulmasının anayasanın 5. maddesinde belirtilen ‘Hiç bir özel mülkiyet kamu yararı için tazminsiz olarak elkonulamaz’ hükmüne aykırı olduğu belirtilmiştir.(9)
Acaba ABD’nin vazgeçmek üzere olduğu bir sisteme mi talibiz? Sonuçta üreticinin ürününün bir kısmına el konulması ve el konulan üzüme karşılık bir sene sonra ve kesintilerden kalan bakiyenin ödenmesi üreticiyi nasıl memnun edecektir? Kriz döneminde ölümü görüp sıtmaya razı olabilecek üretici herşey yolunda olduğunda kazancından feragat etmek istemeyebilir. Türkiye için sektör paydaşlarının önerdiği müdahale kurumu düzenlemesi nasıl olacaktır? Böyle bir düzenlemeye gerçekten ihtiyaç var mıdır? Yapılacak düzenleme ‘düzenlemenin etkilediği hedef kitleyi en az derecede rahatsız etmeli’ ilkesine ne kadar uyacaktır. Bu konuda yapılacak sosyo-ekonomik araştırmaların faydalı olacağını düşünüyorum. Böylece kalıplaşmış beyanatlar dışında daha analitik değerlendirmelere de sahip olabiliriz.
Yüksel SAVAŞ
iraat Yüksek Mühendisi/Manisa Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
Kaynaklar
1-http://www.bugun.com.tr/son-dakika/kuru-meyveciler-fiyat-istikrari--haberi/1072879
2- http://www.milliyet.com.tr/manisa-ziraat-odasindan-uzum-rekolte-manisa-yerelhaber-343453/
3-http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/23298280.asp
5-https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECMEB/mmbd01ic02c005/ink093/mmbd01ic02c005ink0930349.pdf
6- Reşat. Kuru Üzüm.1. Ziraat Kongresi Uzman raporları. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti.1931.
9-http://www.forbes.com/sites/trevorburrus/2015/06/22/victory-over-the-raisin-administrative-committee-the-new-deal-case-that-took-80-years-to-bring/
Görseller:
1-http://www.wsj.com/articles/raisin-owners-in-the-sun-1435009718
2-http://www.mvpsupply.com/products/paper-raisin-trays/
3-http://www.npr.org/sections/itsallpolitics/2015/06/22/416538131/california-raisin-growers-get-their-day-in-the-sun
