Zeytinyağındaki Bitkisel Sterollerin Sağlık Üzerine Etkileri

Bitki sterolleri (fitosteroller) triterpen familyasındandır.

Bitki sterolleri (fitosteroller) triterpen familyasındandır. Bitki sterolleri doğada serbest halde veya yağ asitleri, fenolik asitler veya glikosidlerle esterleşmiş hallerde bulunurlar [1]. Bitki sterolleri kimyasal olarak kolesterolle aynı temel yapıya sahiptir. Örneğin, stigmasterol (C₂₉H₄₈O) ile kolesterol (C₂₇H₄₆O) yapısal olarak karşılaştırıldığında, stigmasterol yapısında farklı olarak yan zincirde fazladan bir etil grubu ve bir çift bağ vardır. 

 

Zeytinyağının başlıca sterolleri; β-sitosterol, Δ-5-avenasterol ve kampesteroldür. Bunların yanında düşük miktarlarda stigmasterol, kolesterol, 24-metilen-kolesterol, Δ-7-kampesterol, Δ-5,23-stigmastadienol ve Δ-7- avenasterol bulunmaktadır. Zeytinyağı sterol toplamının %75-90’ını β-sitosterol oluşturmaktadır. Zeytinyağının yapısında düşük düzeyde 24-metilen-kolesterol de bulunmaktadır. Bu sterol, kampesterol sentezinde ara üründür ve zeytin meyvesinin karakteristik bileşenidir [2].

Sterol bileşimi bitkisel yağların karakteristik özelliklerini vermektedir. Zeytinyağında bulunan bitkisel sterol kompozisyonu değerleri özellikle tağşişin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Zeytinyağı, diğer bitkisel yağlı tohumlarla (ayçiçek, mısır, kanola, soya gibi) veya prina yağları ile tağşişe sık sık maruz kalmaktadır. Her bitkisel yağa özgü bir sterol bileşimi vardır ve bu yüzden yağlara diğer bitkisel yağlarla tağşiş yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesinde, yağların sterol dağılımlarından faydalanılmaktadır.

Türk Gıda Kodeksi Zeytinyağı ve Prina Yağı Tebliği ve Codex Alimentarius’a göre zeytinyağı %0.5 kolesterol, %0.1 brassikasterol, %4 den fazla kampesterol içeremez. Brassikasterol zeytinyağında toplam sterollerin %0.1’ine eşit veya daha düşükken; kanola yağında %12-13 civarında bulunur ve zeytinyağına kanola yağıyla %2 düzeyinde yapılan karıştırmalar brassikasterol farkından yararlanılarak tespit edilebilmektedir. Kampesterol soya yağında %15-24 arasında iken; zeytinyağında %4’ten küçük, stigmasterol ise soya yağında %16-19 arasında iken; zeytinyağında kampesterol değerinden daha düşüktür. Eritrodiol ve uvaol miktarları zeytinyağında 1-20 mg/100g civarında iken, prina yağında 280 mg/100 g’a kadar çıkabilmektedir. Bu nedenle zeytinyağına diğer bitkisel yağlarla tağşiş yapılıp yapılmadığının değerlendirilmesinde yaygın olarak sterol kompozisyonu analizi yapılmaktadır [2,3,4].

Zeytinyağındaki sterollerin sağlığımız üzerinde kolesterol düsürücü özellikleri olduğu çok eskilerden beri bilinmektedir. Bitkisel steroller, bağırsaklardan kolesterol emilimini azaltarak, LDL (kötü huylu kolesterolü) kolesterolü düşürmeye yardımcı olurlar. Sterollerin kan lipitleri üzerindeki etkilerini inceleyen çalışmalarda, kolesterol seviyeleri yüksek olan kişilerde statin türevi ilaçlar kullanılmadan tek başına bitkisel steroller kullanılarak LDL (kötü huylu kolesterol) seviyelerinin %14 oranında düştüğü bulunmuştur [5] Bitkisel steroller, vücudumuzun lipid profillerini iyileştirmekte ve kardiyovasküler hastalıkları önlemektedirler. Bunlara ek olarak, bitkisel steroller üzerine yapılan en son araştırmalar, bitkisel sterollerin çeşitli kanser türlerini tedavi etmede de etkili olduğunu göstermiştir ve birçok kanser türü için umut verici bir tedavi seçeneği olduğu ve ileride klinik ortamda diyet müdahalesi olarak kullanılacağı düşünülmektedir.

Zeytinyağı içeriğindeki sterollerle ilaçtan çok daha etkili bir sağlık mucizesidir.

 

Kaynaklar

 

1. (1) Kyçyk O., Aguilera M.P., Gaforio J.J., Jiméneza A., Beltrán G. 2016. Sterol composition of virgin olive oil of forty-three olive cultivars from theWorld Collection Olive Germplasm Bank of Cordoba. J Sci Food Agric
2. (2) Yıldırım S.S., Natürel Sızma Zeytinyağına Rafine Fındık Yağı ile Yapılan Tağşişin Yağ Asitleri ve Sterol Dağılımları ile 2015.
3. (3) Türk Gıda Kodeksi-Yemeklik Zeytinyağı ve Yemeklik Prina Yağı.25.04.1998-23323.
4. (4) 18. International Olive Oil Council, 08/11/2001, COI/T.15/NC No.2/Rev.10. Trade Standard applying to olive oil and olive-pomace-oil.
5. (5) Çekici H. ve Yıldıran H. 2019. Bitkisel Sterollerin/Stanollerin Aterosklerotik Süreç ve Kardiyovasküler Hastalıklar Üzerine Etkisi