Semizotu: Yaz Aylarının Sağlık Deposu

Yazar : Cem Toker, Dr.
Dergi : 2021 Ağustos / Sayı: 93
Konu : Sağlık

Özellikle Ege ve Marmara Bölgeleri'nde yaz aylarının vazgeçilmez sebzesi olan semizotu içerdiği onlarca çeşit vitamin ve yararlı maddeyle, insa sağlığı açısından oldukça yararlı bir besin maddesidir.

Yazar: Dr. Cem Toker
 
Özellikle Ege ve Marmara Bölgeleri'nde yaz aylarının vazgeçilmez sebzesi olan semizotu (Portulaca oleracea)  Portulacaceae familyasının üyesidir. Semizotu, yabani bir bitki olup sonradan kültüre alınarak yetiştirilen tek yıllık sebzedir. Semizotu, Afrika, Güney Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya’da yetiştirilmektedir (ERKHEMBAATAR ve ark., 2015). Gövdesi, açık yeşilden kırmızı yeşile ve koyu yeşile kadar değişebilen renkte, yaprakları açık ve koyu yeşil renktedir. Sebze, kumlu tınlı, tınlı killi, organik maddece zengin  topraklarda ve ılıman iklimlerde yetişebilmektedir (SRIVASTAVA ve ark., 2021). 2020 yılı verilerine göre, ülkemizde 5.702 ton semizotu üretilmiş, üretimin büyük bölümü Eskişehir (1.827 ton), Yalova (1.250 ton), Bursa (728 ton) ve İstanbul (552 ton) illerinde gerçekleşmiştir (ANONYMOUS, 2020). Semizotu, çoğunlukla taze olarak salatalarda tüketilmekte olup bunun yanı sıra yemeği ve mezesi de yapılmaktadır.
     
Semizotu, A, B1, B2, B3, B4, B6, B9 ve C vitaminlerini, bakır, çinko, demir, fosfor, kalsiyum, magnezyum, manganez,  potasyum, selenyum ve sodyum minerallerini içermektedir (USDA, 2021).

Semizotu, glikoz, fruktoz, sukroz ve teraloz şekerlerini içermektedir. Sebzenin organik asit profilini oksalik, malik, kuinik ve sitrik asitler oluşturmaktadır (PETROPOULOS ve ark., 2019). Semizotu, β-karoten, zeaksantin, lutein, anteraksantin, neoksantin ve violaksantin karotenoidlerini, klorofil a ve klorofil b klorofillerini  içermektedir (KOPSELL ve ark., 2016). Sebze yapısında hidroksibenzoik asit (hidroksitirozol, gallik asit, vanilik asit) ve hidroksisinnamik asit (ferulik asit, kafeik asit, klorojenik asit, p-kumarik asit, rosmarinik asit, sinapik asit) fenolleri bulunmaktadır (ALMASHAD ve ark., 2019; FERNANDEZ-POYATOS ve ark., 2021; KESER ve ark., 2021). Semizotu yağ asitleri bakımından zengin olup yapraklar saplara göre daha fazla yağ asidi konsantrasyonuna sahiptir. Sebzede, major olarak α-linolenik asit başta olmak üzere sırası ile linoleik, oleik, palmitik, behenik, stearik, lignoserik, araşidik ve miristik asit, minör olarak laurik, kaproik, margarik, trikosiklik, eikosenoik, eikosatrienoik, heneikosilik, eikosapentaenoik ve kaprilik asit bulunmaktadır (PETROPOULOS ve ark., 2019). Semizotunda sağlığın korunması ve devamlılığı açısından oldukça önemli olan flavanon (naringenin), flavon (apigenin, luteolin), izoflavon (daidzein, genistein, genistin, portulacanon A, B, C), flavonol (izoramnetin, kamferol, kuersetin, mirisetin, morin, rutin) ve flavan-3-ol ((+)-kateşin, (-)-epikateşin) fitokimyasalları bulunmaktadır (CHEN ve ark., 2019; FERNANDEZ-POYATOS ve ark., 2021; KESER ve ark., 2021; SICARI ve ark., 2018). Sebze özellikle antioksidan ve antidiyabetik özelliğe sahip olerasein izokinolin alkaloidini içermektedir (FERNANDEZ-POYATOS ve ark., 2021). Semizotunda, organizmada özellikle kolesterol seviyesini düşürücü etki gösteren ergosterol ve stigmasterol fitosterolleri bulunmaktadır (KESER ve ark., 2021).  
Semizotu, biyoaktif bileşen içeriğine bağlı olarak antioksidan, antikanserojen, antiinflamatuvar, antihiperlipidemik, antidiyabetik, antimikrobiyal, hepatoprotektif ve analjezik özelliklerinin yanı sıra kardiyovasküler hastalıklara karşı koruyucu ve tedavi edici etkiye sahiptir (ALMASHAD ve ark., 2019; FERNANDEZ-POYATOS ve ark., 2021; PETROPOULOS ve ark., 2019; SICARI ve ark., 2018; UDDIN ve ark., 2020).
 
Semizotu, fenolik asit, karotenoid, askorbik asit, klorofil ve özellikle olerasein alkaloidine bağlı olarak organizmada endojen antioksidanlardan süperoksit dismutaz (SOD), katalaz (CAT) ve glutatyon peroksidaz (GSH-Px) enzim aktivitelerini artırarak, reaktif oksijen ve nitrojen kaynaklı oksidatif hasarı ve lipid peroksidasyonunu önleyerek antioksidan etki göstermektedir (ROOZI ve ark., 2019; UDDIN ve ark., 2020).
 
Semizotu yapısındaki fenol, flavonol, flavon, flavanon, flavan-3-ol ve olerasein fitokimyasalları nitrik oksit ve prostaglandin E(2) üretimini inhibe ederek, TNF-α ve IL-6 pro-inflamatuvar sitokinlerin üretim ve salgılanmasını baskılayarak inflamasyon oluşumunu önlemektedir. Sebzede bulunan flavon (luteolin) ve flavonol (kamferol, kuersetin) bileşenleri inflamasyonun endojen aracı etkeni prostaglandinlerin oluşumunda temel enzimlerden biri olan siklooksijenaz-2 (COX-2) enzim aktivitesini ve proinflamatuvar sitokinlerin üretiminde etken rol oynayan transkripsiyon faktörü nükleer faktör kappa B (NF-kB) aktivitesini inhibe ederek antiinflamatuvar etki göstermektedir (MIAO ve ark., 2019).
 
Hiperglisemi ve hiperlipidemi kardiyovasküler hastalıklara neden olan iki önemli etkendir. Semizotu yapısında major olarak bulunan omega 3 yağ asidi α-linolenik asit ve fitosteroller, plazmada trigliserit, toplam kolesterol ve LDL kolesterol seviyesini azaltmakta, HDL kolesterol seviyesini artırmaktadır (CHEN ve ark., 2019). Düzenli olarak semizotu tüketimi, sitozoldeki K+ kanallarını kapatarak ATP oranını artırmakta, membrandaki depolarizasyonu ve Ca2+ konsantrasyonunu artırarak devamında insülin salgılanması regüle ederek plazmada kan şekeri seviyesini düzenlemeye destek olmaktadır. Semizotu bu özelliğinden dolayı diyabet hastaları için fonksiyonel bir gıda maddesi olarak önem taşımaktadır (HADI ve ark., 2018). 
 
Semizotu, fosfor, kalsiyum, magnezyum ve potasyum mineralleri bakımından oldukça zengin bir sebzedir. Potasyum minerali, sodyumun zararlarını azaltmakta, sıvı elektrolit dengesini sağlamakta, kan basıncını düşürerek sistolik ve diastolik basıncın düzenlenmesine yardımcı olmaktadır (WHO, 2012). Sebzede bulunan magnezyum, mitokondride ATP sentezi için gereklidir. Vücutta sinir impulslarının iletilmesi, kasılan kasların gevşemesi, kalp fonksiyonlarının düzenlenmesi, bağışıklık sisteminin korunması ve kemik sağlığı için oldukça önemli bir mineraldir (ANONYMOUS, 1997). Kalsiyum ve fosfor mineralleri, kemik sağlığı, kas fonksiyonları, hormon salınımı, glikojen metabolizması, hücre bölünmesi ve organizmada asit-baz dengesi açısından oldukça önemlidir (WHO/FAO, 2004).
 
Semizotu alkaloidleri epidermoid larinks kanser (HEp-2) servikal kanser (HeLa), karaciğer kanseri ve akciğer kanseri (A549) hücre hattında proliferasyonu önleyerek kansere karşı koruyucu etki göstermektedir (CHEN ve ark., 2019). Sebzedeki izoflavon bileşenler mide mukozasını korurken aynı zamanda sitotoksik aktivite gösterek SGC-7901 mide kanserine karşı organizmayı korumaktadır (YAN ve ark., 2012).
 
Makula dejenerasyonu kalıcı görme kaybına yol açan bir hastalıktır. Sebze, lutein (5.4 mg/100 g) ve zeaksantin (0.19 mg/100 g) pigmentleri içeriğine bağlı olarak yaşa bağlı makula dejenerasyonu riskini önlemekte ve görme kalitesini artırmaktadır. Semizotundaki bu pigmentler ultraviyole ve kısa dalga boylu mavi ışığı (430-490 nm) absorbe ederek oksidatif hasarı engellemekte ve serbest radikallerin oluşumunu önlemektedir (PETROPOULOS ve ark., 2016; SEDDON ve CHEN, 2006).
 
Semizotu flavonol profili ile gram negatif (Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Neisseria gonorrhea) ve gram pozitif (Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis, Streptococcus faecalis) mikroorganizmaların hücre duvarlarını yok ederek bu mikroorganizmalara karşı antimikrobiyal etki göstermektedir (CHEN ve ark., 2019; ZHOU ve ark., 2015).
 
Semizotu, α-linolenik asit, flavanon, flavon, izoflavon, flavonol, flavan-3-ol, olerasein, fitosterol ve fenolik bileşen içeriği ile antioksidan, antiinflamatuvar, antihiperlipidemik, antidiyabetik ve antikanserojen etkinin yanı sıra kardiyovasküler hastalıklara karşı koruyucu ve tedavi edici özelliğinden dolayı fonksiyonel bir gıda maddesi olarak tüketilmesi gereken bir sebzedir.
 
Kaynaklar:
  1. ALMASHAD, A.A., IBRAHIM, G.E. and SALEM, R.H., 2019. PHYTOCHEMICALS, ANTIOXIDANT AND VOLATILE COMPOUNDS EVALUATION OF EGYPTIAN PURSLANE LEAVES. Arab. Univ. J. Agric. Sci., 27(5): 2573-2582.
  2. ANONYMOUS, 1997. Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes, Food and Nutrition Board and Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D and Fluoride. National Academy of Sciences. Washington, DC, pp: 71-249.
  3. ANONYMOUS, 2021. Türkiye İstatistik Kurumu. https://bit.ly/3C9xhAi
  4. CHEN, D., YAO, J., LIU, T., ZHANG, H., LI, R., ZHANG, Z. and GU, X., 2019. Research and application of Portulaca oleracea in pharmaceutical area. Chinese Herbal Medicines. 11: 150-159.
  5. FERNANDEZ-POYATOS, M.D.P., LLORENT-MARTINEZ, E.J. and RUIZ-MEDINA, A., 2021. Phytochemical Composition and Antioxidant Activity of Portulaca Oleracea: Influence of the Steaming Cooking Process. Foods. 10(94): 1-14.
  6. HADI, A., POURMASOUMI, M., NAJAFGHOLIZADEH, A., KAFESHANI, M. and SAHEBKAR, A., 2018. Effect of purslane on blood lipids and glucose: A systematic review and meta‐analysis of randomized controlled trials. Phytotherapy Research. 33: 3-12.
  7. ]ERKHEMBAATAR, M., CHOI, E.J., LEE, H.Y., LEE, C.H., LEE, Y.R. and KIM, M.S., 2015. BMC Complementary And Alternative Medicine. 15:226.
  8. KESER, F., KARATEPE, M., KESER, S., TEKIN, S., TURKOGLU, I., KAYGILI, O., DEMIR, E., YILMAZ, O., SANDAL, S. and KIRBAG, S., 2021. In Vitro Biological Activities and Phytochemical Contents of Portulaca Oleracea L. (Purslane). Journal of Physical Chemistry and Functional Materials. 4(1): 1-7.
  9. KOPSELL, D.A., WHITLOCK, K.J. and SAMS, C.E., 2016. Nutritionally Important Pigments in Purslane (Portulaca Oleracea) Differ between Cultivars and in Response to Nitrogen. Hortscience. 51(6):784-787.
  10. MIAO, L., TAO, H., PENG, Y., WANG, S., ZHONG, Z., EL-SEEDI, H., DRAGAN, S., ZENGIN, G., CHEANG, W.S., WANG, Y. and XIAO, J., 2019. The anti-inflammatory potential of Portulaca Oleracea L. (Purslane) extract by partial suppression on Nf-κb and MAPK activation. 290: 239-245.
  11. PETROPOULOS, S., KARKANIS, A., MARTINS, N. and FERREIRA, I.C.F.R., 2016. Phytochemical composition and bioactive compounds of common purslane (Portulaca oleracea l.) as affected by crop management practices. Trends in Food Science & Technology. 55: 1-10.
  12. PETROPOULOS, S.A., FERNANDES, A., DIAS, M.I., VASILAKOGLOU, I.B., PETROTOS, K., BARROS, L. and FERREIRA, I.C.F.R., 2019. Nutritional Value, Chemical Composition and Cytotoxic Properties of Common Purslane (Portulaca Oleracea L.) in Relation to Harvesting Stage and Plant Part. Antioxidants. 8(293): 1-15.
  13. ROOZI, H., BOJAR, M.N.A., EIDI, V. and ALI, K.N.R., 2019. Effects of Oleracein E and Oleracein L from Portulaca Oleracea on Cell Survival, Antioxidant and Antidiabetic Efficacy on β-TC-6 Pancreatic Cell Line. Indian J. Pharm. Sci. 81(4): 681-689.
  14. SEDDON, J.M. and CHEN, C.A., 2006. Epidemiology of age-related macular degeneration. Ed. Ryan SJ, In Retina, 4th Ed., Vol 2, Macular Disease, 58: 1017-1027.
  15. SICARI, V., LOIZZO, M.R., TUNDIS, R., MINCIONE, A. and PELLICANO, T.M., 2018. Portulaca Oleracea L. (Purslane) Extracts Display Antioxidant and Hypoglycaemic Effects. Journal of Applied Botany and Food Quality. 91: 39- 46.
  16. SRIVASTAVA, R., SRIVASTAVA, V. AND SINGH, A., 2021. Multipurpose Benefits of an Underexplored Species Purslane (Portulaca Oleracea L.): A Critical Review. Environmental Management. https://bit.ly/3rLXTCt
  17. UDDIN, K., QUAN, L., HASAN, M., MADOM, M. and MADOM, M.S., 2020. PURSLANE: A PERSPECTIVE PLANT SOURCE OF NUTRITION AND ANTIOXIDENT Plant Archives. 20(1): 1624-1630.
  18. USDA, 2021. United States Department of Agriculture Agricultural Research Service. https://bit.ly/3xjAnOq
  19. WHO/FAO, 2004. Joint FAO/WHO Expert Consultation. Vitamin and mineral requirements in human nutrition. https://bit.ly/3rLdLoE
  20. WHO, 2012. World Health Organization. Guideline: Potassium intake for adults and children. Geneva. https://bit.ly/3fnKdZw
  21. YAN, J., SUN, L.R., ZHOU, Z.Y., CHEN, Y.C., ZHANG, W.M., DAI, H.F. and TAN, J.W., 2012. Homoisoflavonoids from the medicinal plant Portulaca oleracea. Phytochemistry. 80: 37-41.
  22. ZHOU, Y.X., XIN, H.L., RAHMAN, K., WANG, S.J., PENG, C. and ZHANG, H., 2015. Portulaca oleracea L.: A Review of Phytochemistry and Pharmacological Effects. Hindawi Publishing Corporation BioMed Research International. Article ID 925631: 1-11.
Görseller:
  1. By ZooFari - Own work, CC BY-SA 3.0, https://bit.ly/3xlrvI1
Kurumsal
Sosyal Medya
E-Bültene Abone Olun

Dergi, yazar, haber ve etkinliklerden haberdar olmak için e-posta adresinizi giriniz.

Sanal Basın Üyesidir