GÜNCEL
Yeryüzü Derneği tarafından düzenlenen "Permakültüre Giriş Kursu ve Gıda Ormanı Uygulaması Kampı" 10-18 Haziran 2017 tarihinde
|
İzmir'de Tarımsal Kooperatifçilik Tarihi ve Mayıs'ın Gözyaşları Konferansı
|
Avrupa'nın 1 Numaralı Hayvancılık Fuarı SOMMET DE L’ÉLEVAGE, 4, 5 ve 6 Ekim 2017'de Geri Dönüyor
|
Uzmanlar gıda zincirinde antibiyotik sorununa çare arıyor
|
İzmirli Anatolia Tarım Ürünleri İngiliz Devi Whitworths’u satın aldı

Sonsuz Yaşamın Simgesi: Lotus Çiçeği

Nelumbonaceae ailesindendir.
Alem: Plantae - Bitkiler
Bölüm: Magnoliophyta - Kapalı tohumlular
Sınıf: Magnoliopsida - İki çenekliler
Takım: Proteales Dumort. (1829)
Familya: Nelumbonaceae
Cins: Nelumbo.
Kutsal lotus, Nelumbo Nucifera bilimsel ismine sahiptir ve Nelumbonaceae ailesine aittir.
Latince Lotus, Grekçe Lotos ( λοτος ).
Çok sayıda başka isimlerle de bilinir. Hint lotusu, Çin su zambağı, ve lotus.
 
İnsanların yaşantıları ve inançları, mitolojiyi oluşturmuştur. Antik döneme ait çeşitli kültürlerde, bazı bitkilerden söz edildiği, bunlara kutsal anlam yüklendiği ve sembolleştirildiği görülmektedir. Binlerce yıl öncesinden, bazı anlamlar taşıyan sembollerin, hayatın her alanında ve özellikle sanatın her dalında kullanıldığını görürüz. Belli bir kültürden köken alarak gelişen bazı semboller, hem coğrafi hem de zaman içinde yayılarak, başka toplumlarda da kullanılmıştır ve bu önemli bitkilerden biri “lotus” tur. 5000 yıldan fazla zamandır, insanlar için kutsal sayılmış; günlük hayatta ve sanatta yaygın şekilde kullanılmıştır. 

Çoğunlukla on iki taç yapraktan oluşan lotus çiçeği kutsal sayılmıştır. On üç yapraklı olanları çok nadir olduğundan, şanssızlık getirdiği düşünülmüştür. Koyu renkli sularda yetişir ve güneş ışığı ile çiçekleri büyür. Çamurlu sularda yetişmekle birlikte lotus bitkisi temizdir. Üzerine en ufak toz parçası geldiğinde hemen yapraklarını sallar ve tozu belli bölgeye doğru iter. Yağmur yağmaya başladığında, yaprağının üzerine düşen yağmur damlalarını, üzerindeki kirli bölgelere aktarmaktadır. Bu konuda çeşitli bilimsel araştırmalar yapılmıştır. Bonn Üniversitesi'nden yapılan açıklamada temizlik gerektiren yaprakların pürüzlü yüzeyleri olduğunu açıklamıştır. En temiz bitki olan lotus bitkisinin üzerinde bir çivi yatağı şeklinde küçük noktalar bulunmaktadır. Bu küçük noktalara arasında sallanan toz zerrecikleri tutunamaz ve en ufak bir yağmur damlasında temizlenir. Bu nedenle, temizliğin (özellikle ruhsal temizliğin) simgesidir. Lotus ile nilüfer çiçeğinin birçok özelliği benzemekle birlikte, nilüfer çiçeği en fazla 20 cm, lotus bitkisinin boyu 3 m’ye dek ulaşmaktadır.

Mısır’da lotus bitkisinin, hayatın her alanında ön plana çıktığı ve önemli bir sembol olarak kullanıldığı dikkati çekmektedir. Mısır’da iki yerel lotus cinsi yetişmektedir.  Beyaz lotus (nymphaea lotus, Fig.2 ) ve mavi lotus (nymphaea cerulea, Fig.3 ). Üçüncü tip ise, Persler’den daha sonraları alınan ve Hellenistik dönem sanatında sıklıkla rastlanan pembe lotus’tur (nelumbo nucifera, Fig.4). Bununla birlikte, sanatta ve hiyerogliflerde en yaygın kullanılan tür mavi lotus’tur.
Nymphaea lotus
Nymphaea cerulea
 
Nelumbo nucifera
 

 
Lotus, geceleri kapanıp sualtına batan, gündüzleri ise su üstüne çıkıp yeniden çiçek açan bir bitkidir ve bu nedenle çiçeği, güneşin ve doğal yaratılışın simgesi haline gelmiştir. Hermepolis’te dev lotus çiçeğinin ilk olarak, dışa doğru çıkan güneş tanrısı Nun’un (Fig.5) başlangıçta var olan sularından çıktığına inanılır.
 
Yeniden doğuşun sembolü olan lotus, cenaze kültü ve Osiris kültü ile yakından ilişkilidir. Horus’un dört oğlu, bir lotus üzerinde oturur şekilde gösterilir. Ölüler Kitabı’nda “kendisini lotusa dönüştürmek” ten söz edilir.  Mavi lotus, tanrıça Hathor ile de ilişkilendirilir. Hathor, inek kulaklı güzel bir kadın biçiminde ya da lotus çiçekleri ile çevrelenmiş bir inek biçiminde gösterilir.


Mısır sanatında mimaride, duvar resimlerinde, pişmiş toprak ve metal eserlerde yaygın olarak betimlenmiştir. Hem gündelik hayatta hem de kutsal törenlerdeki eşyalarda yaygın olarak kullanılmıştır (Fig.7 a, b, c).

Lotus, Yukarı Mısır sanatının sembolü haline gelmiştir. Genellikle papyrus (papirüs) yaprakları ile birlikte kullanılır (Fig.8). Papyrus yaprakları, Aşağı Mısır’ın sembolüdür. Lotus ve papyrus’ün birlikte kullanılması, her iki toprağın birlikteliğini göstermektedir.
 
Mavi Lotus, genellikle Yeni Krallık resimlerinde kutlamalarda betimlenir. Tanrı Nefertem (Nefertoum, Fig.9), başı üzerinde lotus taşır şekilde betimlenir ve sıfatlarından biri  Parfümlerin Efendisi’dir. Mimaride, çatıyı destekleyen sütunlar, lotus demeti şeklindedir.  Mavi lotus, tapınak sütun başlıklarında ve diğer objelerde, yaprakları olmadan kullanılmıştır (Fig.10 a, b).


Antik dönem sanatında nadiren betimlenen beyaz lotus (Nymphaea lotus), mavi lotustan daha büyük ve daha sivri taç yapraklara sahiptir. Su yüzeyinde yaprakları yayılır ve beyaz çiçekleri, bunun üzerinde yükselir. Ilık sularda yetişen bitkinin yüksekliği neredeyse yarım metreye ulaşır. Genellikle, daha zengin Mısırlılar’ın küçük göletlerinde yetiştirilmiştir.

Pembe lotus (Nelumbo speciosum ya da nelumbo nucifera), su zambakları ile ilişkili değildir. Çiçekleri, yaklaşık 20 cm. çapında, beyaz ya da pembedir. Genellikle 1,5 m. derinlikte sularda, göletlerde yetişir ve yaprakları 60 cm. çapa ulaşır, boru biçimlidir. Hindistan’dan M.Ö.6. yüzyılda ithal edildiği düşünülmektedir. Sonradan Mısır’da Persler’den alınarak kullanıldığı bilinmektedir (özellikle Ptolemaioslar’ın hükümdarlığında).
 
Çiçeği, euphorik kimyasallar içermektedir. Tapınaklardaki en yaygın hediyelerden biridir. Spiritüel olarak ve hayat enerjisi olarak kullanılır. Tapınak kayıtları, Ramses III’ün tanrı Amon’a üç bin lotus buketi sunduğunu göstermektedir. Güzel kokusu nedeniyle, parfüm üretiminde yaygın şekilde kullanılmıştır. Kleopatra VII’nin her gün lotus banyosu yaptığı söylenmektedir.

Lotus, aynı zamanda uluslararası ezoterik semboldür. Mısır’daki spiritüel geleneklerin yanı sıra, yeniden doğuş ve şifacılıkta çok kullanılır. Şifacıların yanı sıra, sanatçılar, müzisyenler, spiritüel öğreticiler, rahip ve rahibeler de kullanır. 

Önemli bir sembol haline gelmiş ve sanatta çok sevilerek kullanılan lotus, Mısır’dan, Fenike’ye, Mezopotamya ve Persler’e, daha sonraları Grek ve Romalılar’a geçmiştir. Grek mitolojisinde, “lotus yiyenler” den söz edilmektedir. Homeros, Odysseia IX’da lotus yiyenleri anlatır. Lotophagi, lotophaguses ya da lotophages olarak verilir. Lotus bitkileriyle kaplanmış bir adada yaşayan insanlar yarışıdır. Lotus meyveleri, adada başlıca besindir ve narkotiktir (uyuşturucu). Sakin uyumalarını sağlar. Herodotos, M.Ö. 5. yüzyılda lotus yiyenleri günümüzdeki kıyı Libya olduğundan emindir.

Lotus bitkisinin açılmış çiçekler veya tomurcuklar halinde, çeşitli sanat eserlerinde kullanılması, M.Ö.8. yüzyıldan itibaren çok yaygınlaşır, Roma İmparatorluk dönemi ve Bizans dönemine ait sanat eserlerinde de aynı şekilde kullanılmağa devam eder (Fig.11 Yaban Keçisi Stili’nde yapılmış bir kap M.Ö. 625-600; Fig.12 M.Ö. 600’lerden bir alabastron, Korinth’ten; Fig. 13, Miletos’tan M.Ö. 560’lardan bir kap parçası; Fig.14. Ressam Euphronios’a ait bir krater M.Ö. 520-510; Fig. 15. M.Ö. 150-100 gümüş kase).

Lotus, Hindu geleneğinde de tanrısal bir semboldür ve tanrılar, genellikle lotus çiçekleri ile birlikte betimlenirler. Budist tapınaklarında, lotus pozisyonunda oturmuş kendini budhalığa hizmet için adamış gülümseyen bodisatvalar görülmektedir. Merhamet tanrıçası olarak kabul edilen Guanyin, elinde lotus çiçeğiyle betimlenir. Budist inanışına göre, “cennetin kralı” bin yapraklı bir altın lotusun üzerinde oturmaktadır ve bu inanışta lotus çiçeği üzerinde meydana gelen Hindu yaratılış tanrısı Brahman etkili olmuştur. Budizmde temizlik önemlidir ve en önemli hedef iyi bir budha olmaktır. Budha, kendini sürekli temizleyen lotus çiçeğine benzetilmektedir.

Türk süsleme sanatında da lotusun kullanıldığı örnekler dikkat çeker.  Palmet-rumî-lotus bezemesi olarak, birçok eserde uygulanmıştır. Palmet-rumî-lotus motifleriyle oluşturulan süsleme, bir tek su bitkisinin tekrarlanan boyuna kesitlerinin soyut görünüşleridir.

Doğanın bir parçası insan, birçok konuda olduğu gibi, bitkileri de, sanat eserlerine taşımış ve anlamlar yüklemiştir. Önemli sembollerden biri olarak kullanılmış lotus bitkisi de, binlerce yıldan beri, değişmeden kullanılmağa devam etmektedir.  
 
İlham kaynağı olduğu alanlar:
Lotus (bitki), Lotus çiçeği, Nelumbo cinsinden yağmur ormanlarında yaşayan bitki türlerine verilen ad.
Lotus (otomobil), 1952 yılında İngiltere 'de Colin Chapman tarafından kurulmuş otomotiv firması.
Lotus Seven, Lotus tarafından 1957-1972 yılları arasında üretilen spor otomobili.
Lotus Elise, Lotus'un 1996 yılında satışa sunduğu roadster otomobil.
Lotus Exige, Lotus'un 2000 yılından beri ürettiği otomobil.
Lotus 21, Lotus'un 1961'de ürettiği Formula 1 aracı.
Lotus 78, Lotus'un 1978'deki Formula 1 aracı.
Lotus 100T, Lotus'un 1988'deki Formula 1 aracı.
Lotus Sutra, En eski ve en önemli Mahayana metinlerinden biridir, Keşmir'de yazılmıştır.
Mavi Lotus, Belçikalı çizer Hergé'nin 1936'da yazıp çizdiği Tenten çizgi roman albümü.
Lotus Notes, IBM tarafından geliştirilen, büyük şirketlerin ağ üzerinden posta ve veri alıp gönderebilmesini sağlayan yazılım.
Lotus (albüm), 2012 çıkışlı Christina Aguilera albümü.
Lotus dergisi:  Birçok şair ve yazar eserlerinde lotus bitkisine yer vermiştir. Son olarak lotus çiçeğine benzeyen edebiyat ödülü yapmışlardır. Lotus edebiyat ödülünü ünlü şairimiz Ataol Behramoğlu almıştır.

Kaynaklar:
  1. Alan M. Graves, Miletos: Archaeology and History, New York, 2005.
  2. Cevat Başaran, “Anadolu Roma Çağı Lotus Palmet Örgesinde Tip Gelişimi”, Türk Arkeoloji Dergisi, 1989, 53-72.
  3. Christopher Tuplin, Achaemenid Studies, Stuttgart, 1996.
  4. Ekrem Akurgal, Hatti ve Hitit Uygarlıkları, Net yayınevi, İstanbul, 1995.
  5. Gönül Cantay, “Türk Süsleme Sanatında Meyve”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Vol.  3/5 2008, 32-64.
  6. Hamza Gündoğdu, “İkonografik Açıdan Türk Sanatında Rumî ve Palmetler”, Hat Dergisi, 2008.
  7. Hatice Kübra Tavaslı, Penç Motifinin tarihsel Gelişimi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2014.
  8. Homeros, Odysseia.
  9. Ian Hodder, Archaeology as Long Term History, Cambridge University Press, 1987.
  10. Jean Rene Jannot, “The Kotus, poppy and Other Plants in Etruscan Funerary Contexts”, Etruscan by Definition.
  11. John Boardman, Athenian Red Figure Vases: The Archaic Period, London, 1995.
  12. John Booardman, Athenian Black Figure Vases,London, 1995.
  13. Pedram Rezania, “Symbol of Lotus in Ancient World” Life ScienceJournal 2011, 8 (3), 309-312.
  14. R. M. Cook-P. Dupont, East Greek Pottery, Routledge, 1998.
  15. Sevgi Küçük,  “Sanat Tarihi Terminolojisinde Lotus ve Palmet”, Celal Esad Arseven Anısına Sanat Tarihi Semineri Bildirileri 7-10 Mart 1994, Mimar Sinan Üniversitesi Basımevi, , İstanbul, 253-258, 2000.
Görseller:
Yazara aittir.
 
Yazar :
Aynur CİVELEK
Dergi :
KASIM 2015 / SAYI: 24
Konu :
Doğa ve Çevre
Felsefe
Tarih

YORUMLAR

Bu sayfalarda yer alan okur yorumları kişilerin kendi görüşleridir. Yazılanlardan apelasyon.com sorumlu tutulamaz.

Ayse Duzenli - 18.05.2017 08:33
Pek cok sey ogrendim lotus hakkinda. Tesekkurler
Aynur Civelek - 04.01.2017 11:18
Çok teşekkürler değerli yorumlarınız için . Yazılarımda bitkilerin tarihi, antik mitolojideki yerleri, gündelik hayatta çeşitli kullanımları ve sanata yansımaları yönünden ele alıp yazıyorum. Bir arkeolog olarak...
Hakan durak - 03.01.2017 19:16
Türkiyede bulabilirmiyiz ve burada yaşarmı bakımı hakkında bilgi alabilirmiyiz
Zehra Şengül - 10.11.2015 11:55
Bilgilenerek istifade edeceğimiz çok güzel bir yazı. Kalemine sağlık; artarak devamını bekleriz...
Mükerrem Kürüm - 03.11.2015 23:55
Kalemine, yüreğine sağlık. Çok teşekkürler.
Mehmet Köroğlu - 03.11.2015 14:01
Tek kelime ile enfes bir yazı
Pınar - 31.10.2015 23:01
Tam puan verdim ama sanırım öyle görünmüyor. Yazarı tebrik ederim. Benim de çok araştırdığım bir konu. Ilgiyle okudum teşekkürler

BU DERGİDE POPÜLER

BU KONUDA POPÜLER