Plân yapmanın faydaları:

Bunu anlamak için 2 bahçe örneği alın. Bir tanesinde plânlama yapılmış olduğunu görüyorsunuz. Parseller düzenli, yürüyüş yolları belli. Bitkiler arasında aralık ve mesafeler ayarlanmış. Yani bahçede bir düzen var. Diğerinde ise, bitkiler oraya buraya saçılmış, bitkiler arasında dolaşmanız çok zor. 

Plânlı bir bahçede, hangi bitkinin ne zaman ekilip, dikileceği, ne zaman hasat edileceği ve yerine hangi bitkinin getirileceği veya boş bırakılacağı bellidir. Elinizde bir plan varsa, kullanmanız gereken tohum ve fide miktarını kolayca hesaplayabilirsiniz. Başlangıçta plân yapmak biraz sizi zorlasa da ilerleyen dönemlerde pratiklik kazanacağınız için ve zaman ve alanı iyi ve etkili kullanabileceğinizi gördükten sonra vazgeçemeyeceksiniz. 

 

Şimdi plânı nasıl yapacağımıza geçelim. Plânlama yapmaya başlamadan önce kendimize bazı sorular sormalıyız. Bu sorulara cevap arayalım. 

1. 1. Yetiştiricilik yapılacak alan

Yetiştiriciliği nerede yapacağımız ve yetiştiricilik alanınızın büyüklüğü ilk belirlememiz gereken şeydir. Yetiştiricilik balkon, pencere kenarı, ev bahçesi veya çatı bahçesinde yapılacaktır. Yetiştiricilik alanının ne kadar olduğunu bilmemiz gerekir. Sahip olduğumuz yetiştiricilik alanı, hangi sebze türlerini seçmemiz gerektiği konusunda bize ipuçları verir. Sebze türlerinin bazıları dar alanlarda sık ekilerek yetiştirilebilirken, bazılarından verim alabilmek için geniş alanlar gerekebilir. Dolayısıyla dar bir alanda ısrarla geniş alan isteyen bitkileri yetiştiremeyiz. Örneğin kökleri derine giden sebze türlerini dar saksılarda yetiştiremezsiniz. 

Öncelikle sebzeler için seçeceğiniz alanların Güneş alan bir yer olması gerekir. Sebzeler günlük 6-8 saat süreyle gün ışığında kalmak isterler. Özellikle meyveleri için yetiştirilen sebzeler gölgeden hoşlanmazlar. Bu koşullarda bitkiler çok güzel yaprak oluşturur, ama çiçek vermezler. Çiçek olmayınca da meyve meydana gelmez. Bu durumda bahçenizin fazla güneş alan kısımlarına meyvesi yenen türleri yerleştirmek gerekir. 

Kökleri ve yaprakları için yetiştirilen sebzeler ise daha az ışık alan yerlerde iyi sonuç alabilirsiniz. Hatta bu sebze türlerinde yaprak kalitesi daha önemli olduğu için fazla güneşli günlerde gölgeleme de yapmak gerekebilir. 

Sebze yetiştirilecek alan; bina, ağaç veya çalıların gölgelerinin düştüğü alanlarda olmamalıdır. 

Sebze yetiştireceğiniz alanda sulama olanağı olmalıdır Çünkü sebze türleri çoğunlukla sudan hoşlanırlar ve yaşamları süresince su stresi yaşamak istemezler. Su kaynağı temiz, zararlı mineral maddeleri bulundurmayan, kireçli ve tuzlu olmayan bir su kaynağı olmalıdır.

 

Sebze yetiştireceğiniz alanın Yol kenarına yakın olmaması gerekir. Sebze bahçenizi trafiğin işlek olduğu yol kenarına yakın bir yere kurduğunuzda toz ve egzoz gazları nedeniyle sağlıklı sebzeler yetiştiremezsiniz. Günümüzde villa tarzı veya 2 katlı evler daha çok şehir merkezinden uzak yerlere kurulduğu için yol kenarı sorunu büyük ölçüde sorun olmayabilir. 

 

1. 2. Yetiştirilecek sebze türünün seçimi: 

 

Plânlamanın ikinci adımı, hangi sebze türlerini yetiştireceğinize karar vermektir. Bunu belirleyebilmemiz için bulunduğunuz yerin iklim koşullarını bilmemiz gerekir. Herkes önce yetiştirmek istediği türleri hayal eder. Ancak bir süre sonra hayaller ve gerçeklerin farklı olduğunu anlar. Bu durumda plânı hayallere göre değil sahip olduğunuz koşullara göre yapmanız gerektiği gerçeği ortaya çıkar. 

 

Bir bahçe alanınız varsa tür çeşitliliğine gitme şansınız var demektir. Ancak saksıda veya kovalarda yetiştiricilik yapacaksanız, yani yeriniz darsa tür sayınızı sınırlamanız gerekir. Pencere önlerinde yaz-kış yetiştiricilik yapmayı plânlıyorsanız, kış aylarında pencerenizin iç kısmında saksı koyabileceğiniz yeriniz varsa yetiştiricilik yapabilirsiniz. Yol üzerinde oturuyorsanız, yaprak ve meyvelerin çalınma veya tozla kaplanma durumunu da dikkate almanız gerekir. Bunun için öncelikle önünüzdeki kâğıda aklınızdan geçen sebze türlerini yazarsınız. Daha sonra sahip olduğunuz koşullara göre eleyerek sayıyı netleştirirsiniz. Bu elemelerde tür tercihi yapabilmek için de öncelikle sebzelerle ilgili ön bilgilere sahip olmanız gerektiğini unutmamanız gerekir.

 

Yetiştirmek istediğiniz sebze türlerinin istediği iklim koşullarını sağlayıp sağlamayacağınız tür seçiminde önemlidir. Burada unutmamamız gereken istediğimiz sebze türünün onun istediği iklim koşulları sağlanmadığı sürece yetiştiriciliğinde başarısız olacağınızdır. Bazı sebze türleri yetiştiricilik için 22-25⁰C ve üzerindeki sıcaklık derecelerini ister. Bazıları ise 10-20⁰C’deki serin koşullar. Her sebze türünün tohum ekiminden hasada kadar geçen süreleri aynı değildir. Bazıları 1-2 ayda hasada gelirken, bazıları için 3 aydan fazla süre gerekebilir. Bu durumda bulunduğunuz yerdeki iklim koşullarını bilmeniz ve buna göre  vejetasyon süresini belirlemeniz gerekir. Bulunduğunuz yerin vejetasyon süresini, ilkbahar geç donları ile sonbahar ilk donlarının olduğu tarih arasındaki süre olarak hesaplayabilirsiniz. Örneğin bir yerde ilkbahar aylarında don tehlikesi (Sıcaklığın 0⁰ C ve altına düşmesi) mayıs ayının 10-15’ine, sonbahar ilk donları da 20 Eylül’e rastlıyorsa o zaman bu yerin vejetasyon süresi 15 Mayıs-20 Eylül arasında kalan süredir. Yani 128 gündür. Seçeceğiniz sebze türünün sıcaklık isteklerini, dona dayanıklılık derecelerini dikkate alarak tür tercihinde bulunmanız gerekir (Yanmaz 2012).

1. 3. Sebze yetiştiriciliği için ayrılabilecek zaman: 

Yetiştireceğiniz bitkilerden iyi bir performans almak istiyorsanız, onlara bakım için zaman ayırmanız gerekir. Sebze yetiştiriciliğine karar verdiyseniz bu bitkilere bakmak için ne kadar zaman ayıracağınız önemlidir. Çünkü sebzelere bakmak çocuk bakmak gibi bir şeydir. Onlar için ne kadar çok zaman harcarsanız, size o kadar iyi ve güzel ürünler verirler. Bazı sebze türlerinden çok az bakımla başarılı sonuçlar alabilirsiniz. Bazıları ise daha fazla özen göstermenizi isterler. Maydanoz, nane, dereotu, roka, tere benzeri kısa ömürlü sebze türleri, domates, biber, hıyar, fasulyeye göre daha az bakım ister. Bazı sebze türleri sık sulanmak isterler. Bazıları hastalık ve zararlılara duyarlıdır. Eğer bu tür sorunlarla uğraşmaktan hoşlanmıyorsanız, sebze yetiştiriciliğinde başarısız olursunuz. Eğer bitkileri seviyorsanız, sabırlı ve iyi bir gözlemci iseniz her yetiştiricilik döneminde tecrübelerinizin arttığını ve karşılaştığınız sorunlara daha çabuk çözüm getirdiğinizi göreceksiniz. 

1. 4. Sebze yetiştiriciliği için ayrılabilecek bütçe: 

Sebze yetiştirmeyi hobi olarak düşünüyorsanız o zaman maliyet sizin için ikinci plânda kalır. Sizin amacınız yetiştiricilik yaparken rahatlamak, hasat ettiğiniz ürünlerin tadına varmak ve onları toplarken duyacağınız zevki tatmak olabilir. Sağlıklı bir ürün yemenin gururunu yaşamak olabilir. Bu duyguların bedeli parayla ölçülemez. Ancak bir bahçeniz varsa, burada yetiştiricilik yapıp bir bölümünü de satmayı düşünebilirsiniz. Bu durumda fazla masraf istemeyen, birim alandan daha fazla ürün alınabilen türlerin seçilmesi yoluna gidilmelidir. 

Ağaç ve çalıların köklerinin ağacın gölgesinin düştüğü alanlara kadar yayılacağı ve ileride sebzelerin gelişmesinde sıkıntıya neden olacağını unutmayın. Daha sonra kökler sebzelerin kökleri ile yarışa girerek hem onların suyuna hem de besin maddelerine ortak olurlar. Örneğin sebzeleri özellikle ceviz ağaçlarının altına getirmemek gerekir. Bunun nedeni ceviz ağacının iyot salgılamasıdır. İyot bir büyümeyi geciktiricidir. Altındaki bitkilerin bodurlaşmasına ve ölmesine neden olur. Bahçe plânı yaparken bahçenizin gölge ve güneş alan alanlarını, güneşin gün içindeki hareketine göre belirleyin. Bu bilgiler size dikim zamanı gelince çok faydalı olacaktır. Bazı durumlarda meyve ağaçlarının arasında da sebzecilik yapabilirsiniz. Bahçenin ilk kurulduğu yıllarda ağaçlar küçük olduğu için sebze yetiştireceğiniz alan daha fazladır. Ama daha sonra ağaçların büyümesiyle alan daralacaktır.