2. Patatesin Tarihi
Patates kökeni Türkiye olmayan bitkilerden biridir. Yeni Dünya bitkisi olan Patates, Avrupa’ya ilk defa süs bitkisi olarak kökeni olan Güney Amerika’nın And Dağları’ndan gelmiştir. Patatesin yabani türleri Güney ve Merkezi Amerika’da halâ az miktarda mevcut olup yenilmektedir. Patateslerde özellikle yabani türlerin kabuklarında zehir etkisi yapan değişik steroidal alkaloidler (solanin) bulunmaktadır. Bu sebeple yumruları daha az acı olan alkaloidsiz ve diploid olan yumruların seçilerek toplanması önemli bir dönüm noktasıdır. Bu seçme işinin ne zaman yapılmış olduğu kesin bilinmemekle beraber M.Ö. 5000-2000 yılları arasında olabileceği düşünülmektedir.
Kültüre ilk alındığı yer ise; diploid olan yabani ve kültür türlerinin bugün dahi büyük form zenginliği ile mevcut olduğu Bolivya-Peru sınırında Titicaca Gölü platosunun yüksek kısımları kabul edilir. Solanum tuberosum ise; muhtemelen M.Ö. 400 yıllarında kültüre alınmıştır.
Patatesin İspanya’dan İtalya ve Fransa’ya götürülmesi 18. yüzyıldan önce olmuştur. İngiltere’ye, oradan adalara geçişi, bu erken tarihlerde vuku bulmuştur. 18. yüzyıl, patatesin kıta Avrupa’sına yayıldığı asırdır. Daha sonra patates bütün dünyaya yayılmıştır.
Türkler patates yetiştirmeye 19. asrın sonlarında Erzurum yaylasında başlamışlardır. Doğu Anadolu’da Rusçada olduğu gibi “kartol” diye isimlendirmesi; bu bitkinin Türkiye’ye Rusya ve Kafkaslar üzerinden girmiş olabileceği olasılığını güçlendirmektedir. Bazı kaynaklarda Anadolu’da ilk patates tarımının 19. asrın sonlarına doğru Sakarya yöresinde başlamış olabileceği de ihtimaller arasındadır. Netice olarak patatesin Türkiye’de 140-150 yıl kadar bir mazisinin olduğu anlaşılmaktadır.
Ülkemizde üretimi yapıldığı bilinen patates çeşitleri şunlardır. Ari, 101(Nif), Adora, Agata, Agria, Alaska, Alpha, Anais, Anna, Atlas, Banba, Binella, Carlita, Caspar, Condor, Cosmos, Cycloon, Desiree, Dorado, Elfe, Elodie, Fabula, Fasan, Felsina, Fianna, Florice, Granola, Hermes, Hertha, Impala, Innovator, Isola, Jelly, Konsul, Korrigane, Lady Claire, Lady Olympia, Lady Rosetta, Latona, Laura, Lola, Lyra, Marabel, Maranca, Marfona, Melody, Milva, Mondial, Morene, Obelix, Opal, Orla, Pamina, Panda, Pasinler 92, Pepo, Planta, Provento, Quinta, Ramos, Ranger Russet, Remarka, Resy, Russet Burbank, Safrane, Sante, Satina, Shepody, Slaney, Soleia, Solide, Tomensa, Universa, Van Gogh, Velox, Verdi, Victoria.
Patateste üretim, tüketim, pazarlama, ticaret ve sanayi yönünden en fazla faaliyet gösteren illere patates üreticisi iller adı verilir. Nevşehir, Niğde, İzmir, Bolu ve Ordu illerinin, yıllık dikim alanları 9 bin ha’ın üzerindedir. Özellikle Nevşehir ve Niğde Türkiye’deki toplam patates dikili alanların yaklaşık % 30’ unu, üretimin ise % 44’ünü teşkil etmektedir. Niğde 22 bin ha ile en fazla patates dikimi yapan ildir. Daha sonra 14 bin ha ile Nevşehir, 13 bin ha ile İzmir bu ili takip etmektedir. Birim alana verimi en yüksek il 3968 kg/da ile Nevşehir, 3439 kg/da ile Niğde’dir.
