Anıt ağaçlarının ayırt edici özellikleri
(1) Anıt ağaçların ayırt edici özellikleri aşağıda yer almakta olup; bunlardan bir veya birkaçını taşıyan ağaçlar anıt ağaçlarıdır.
a) Yaş, çap ve boy itibarıyla kendi türünün alışılmış ölçüleri üzerinde boyutlara sahip olan kuşaklar arasında bağ kurabilecek uzunlukta doğal ömre sahip.
b) Yöre kültüründe olumlu veya olumsuz, gerçek veya hayal ürünü, mistik veya folklorik bir öyküye sahip.
c) Yöresel veya ulusal tarihte kimi olaylar ile özdeş hale gelen ve onlara tanıklık eden.
ç) Görsel açıdan estetik görünüme sahip olan veya doğal görünümden esaslı şekilde sapma gösteren çatal, şamdan, kıvrık, yatay gibi dikkat çekici biçimde fiziksel özelliklere sahip.
d) Aynı gövde ve kök üzerinde iki veya daha fazla türün bir arada yaşaması gibi garip kaynaşma ve birlikte yaşama örnekleri sergileyen, doğal yaşam tarzı bakımından benzerlerinden farklı gelişme niteliklerine sahip.
e) Kent dokusunu tamamlayan, kent imajına etkisi olan grup, dizi veya tek ağaçlar.
(2) Anıt ağaçlar Türk Standardları Enstitüsü tarafından hazırlanan TS 13137 Anıt Ağaçlar Envanter Seçim Kuralları ve İşaretleme Standardına göre tespit edilir.
Dünyanın çeşitli yerlerinde ve ülkemizde anıt ağaçlara rastlamak mümkündür. Güncel ve net bir sayı olmamakla birlikte ülkemizde birçok türün, anıt ağacı olabilecek kriterlere sahip olduğu düşünülmektedir. Birçok araştırmacı, anıt ağaçların belirlenmesine yönelik çalışmalar yürütmektedir. Ancak ülkemizde ki anıt ağaçların sayı ve türü konusunda bir veri tabanı henüz oluşturulmamıştır. Arşivlerde bulunan bilgiler de, pratikte ulaşabilir durumda değildir.
Zeytin açısından konuya bakarsak,
Zeytin yetiştiriciliğinin doğuşu konusunda net bir bilgi olmamakla birlikte, Akdeniz Havzasındaki medeniyetlerin yakınında gelişmiş olduğu bilinmektedir. Geçmiş zamanlara ait bulunan zeytin kalıntıları nedeniyle zeytin ağacının geçmişinin 12 bin yıl öncesine dayandığı kesin bir şekilde söylenebilir.
Zeytin ağacı, özel yaprak anatomisi, sektöryel sürgün-kök ilişkisi, kök sistemlerinin çevreye uyumu ve yüksek morfogenetik yenilenme potansiyeli gibi morfolojik gelişim ile ilgili bir takım adaptasyon kabiliyetlerinden dolayı yüksek yaşama gücüne sahiptir. Ülkemiz eski zeytin ağaçları açısından oldukça zengin. Ülkemizdeki tescil edilmiş zeytin anıt ağaçlarının bulunduğu bazı yerler;
Mersin’in Mut ilçesine bağlı Haydar köyünde bulunan tescil edilmiş 1300 yıllık zeytin ağacı
Manisa-Kırkağaç’a bağlı Bakır kasabasında bulunan 1650 yaşında olan zeytin anıt ağacı
1350 yıllık olan zeytin ağacının, 1574'te Hatay-Payas'a külliye yapılırken kesilen 15 dönümlük zeytin bahçesinden kalan tek ağaç olduğu bilinmektedir. 1976'da Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nca "anıt ağaç" olarak tescillenen ağaç, yılda yaklaşık 300 kilogram zeytin vermektedir.
