2. SPLİT KLİMALARIN ENERJİ VERİMLİLİĞİ

Split klimalardan elde edilen birim ısıtma ve soğutma yüküne karşılık en az enerji harcalayabilmek için split klimanın çalışma prensibinin bilinmesi, bu prensipler dâhilinde kullanım yerine göre tercih edilmesi, konumlandırılması ve işletilmesi gerekir.

Split klimanın soğutma konumunda, iç ünitede buharlaşırken soğutucu akışkana yüklenen ısı, soğutucu akışkan dış ünitede yoğuşurken dış ortama atılır. Böylece ortamın soğutulması sağlanır. Split klimanın soğutma konumunda çalışması ve gaz hareketi Şekil 1’de gösterilmiştir.

Isıtma konumunda, dış ünitede buharlaşırken soğutucu akışkana yüklenen ısı, soğutucu akışkan iç ünitede yoğuşurken iç ortama verilir. Böylece iç ortamın ısıtılması sağlanır. Split klimanın ısıtma konumunda çalışması ve gaz hareketi Şekil 2’de gösterilmiştir.

Ekonomik ömrü, ülkemiz koşullarında yaklaşık olarak 10 – 15 yıl olan bireysel klima cihazlarının seçiminde ilk satın alma maliyetinin yanı sıra işletme süresince oluşabilecek maliyet ile enerji maliyeti de mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır [1], [2], [9].

Bunların dışında split klimanın enerji verimliliği açısından seçimi yapılırken aşağıdaki kriterler de göz önüne alınmalıdır.

Klimanın istenilen özellikleri bulundurması ve ilk satın almadaki ekonomik değeri, elektrik tüketimi açısından enerjiyi verimli kullanımı, klimanın kullanım amacı (ısıtma, soğutma, nem alma), fiziksel olarak kullanıldığı yere uygun olması ve kullanımının kolay olmasıdır. Enerji verimliliği etiket değeri Şekil 3’te gösterilmiştir.

Doğru klima seçimi için klima kapasitesinin hesaplanması gerekir. Piyasada çok farklı hesap yöntemleri kullanılmaktadır. Klimalardan maksimum verim alabilmenin ilk şartı, klima kapasitesinin doğru tespitidir. Klima kapasitesi gerekenden büyük seçildiğinde klima sürekli dur-kalk yapacak ve aşırı elektrik enerjisi tüketecektir. Split klimaların ilk kalkışta fazla elektrik enerjisi tükettiği unutulmamalıdır. Klima kapasitesinin gerekenden küçük seçilmesi, klimanın sürekli çalışmasına ve ekonomik ömrünü tasarlanandan çok daha kısa sürede doldurmasına neden olur [9].

Bireysel klima kullanımının gerçek amacı, uygun olmayan hava koşullarında insanlara konfor şartlarını sağlayabilmesidir. Dünyada kabul edilmiş araştırmalara göre insanlar, belli bir sıcaklık ve nem aralığında ve temiz havalı ortamlarda rahat etmektedirler. Bu aralık, konfor bölgesi olarak tanımlanmıştır. Şekil 4’te yaz ve kış mevsimleri için örnek konfor bölgeleri, psikrometrik diyagram üzerinde şematik olarak gösterilmiştir.

Bireysel klima sistemlerinde konfor şartlarındaki dört temel unsur şunlardır:

a. Sıcaklık: İnsan veya imalat kontrolü için ortam sıcaklığı, konfor veya tasarım şartlarını sağlamalıdır. Bu şartlar insan konforu için 18 – 27 °C arasında değişmektedir.
b. Nem: İnsan konforu için bağıl nem %30 – %60 arasında tutulmalıdır.
c. Hava Temizliği: Havanın içindeki partikül madde (PM) ve zararlı gazların (SO₂, CO₂ vb.) filtrelenmesi gerekir.
d. Hava hareketi: Konfor için yaz aylarında daha fazla, kış aylarında nispeten daha düşük hava hareketi gereklidir. Yaz çalışması için çeşitli mahallerin konfor sıcaklık ve nem değerleri aşağıdaki Çizelge 1’de gösterilmiştir [9].

Çizelge 1 Yaz çalışması için çeşitli mahallerin konfor sıcaklık ve nem değerleri

Mahal	Sıcaklık	Nem
Büro	25+0.5 ºC	50%+10%
Restaurant	25+0.5 ºC	50%+10%
Banka Şubesi	25+0.5 ºC	50%+10%
Bilgi İşlem	22-24 ºC	50%+10%
Mutfak	28-30 ºC	50%+10%
Müstakil Ev	23-25 ºC	50%+10%

Seçimi yapılıp doğru kapasitede satın alınan klimanın montaj aşaması da enerji verimliği konusunda oldukça önemlidir. Duvar tipi split klimalardan istenilen verimin alınabilmesi için klimanın montajının doğru ve kurallara uygun şekilde yapılması gerekir. Klimanın istenilen performansta çalışabilmesi için ilk etapta iç ve dış ünitenin yeri belirlenmelidir.

Seçilecek yer iç ünitede,

o İç ünitenin kurulduğu yerin yakınında herhangi bir ısı kaynağı bulunmamalıdır.
o İç ünite hava sirkülâsyonunun en iyi olduğu yere monte edilmelidir. Önünde hava giriş-çıkışını engelleyecek herhangi bir cisim bulunmamalıdır.
o İç ünitenin montaj yeri, yanıcı gazlara yakın olmamalı ve mutfak cihazlarının bulunduğu yağlı ortamların üzerine yerleştirilmemelidir.
o İç ünite mümkün olduğunca nemli bölgelere yerleştirilmemelidir. Aşırı nem, sistemin performansını azaltır ve sistemin çalışmasını da olumsuz yönde etkiler.
o İç ünite ile dış ünite arasındaki boru mesafesi, firmanın tavsiye ettiği uzunlukta olmalıdır. Çok uzun borulama yapılacaksa maksimum boru mesafesi için, teknik özellikler tablosu dikkate alınarak uygulama yapılır.
o İç ünite montajında, tavandan en az 20 cm, yanlardan en az 10 cm, döşemeden ise 2 metre olacak şekilde önerilen en az mesafelerin korunmasına dikkat edilmelidir.
o Dış ünitenin rahat bir şekilde ısı transferi yapabilmesi için, dış ortam havasının üzerinden kolaylıkla dolaşabileceği bir yere yerleştirilmelidir.
o Eğer klima, genelde ısıtma amaçlı kullanılacaksa dış üniteyi güneye takmak uygundur. Klima, genellikle soğutma amaçlı kullanılacaksa dış ünitenin kuzeye, ortak kullanımda dış üniteyi doğu ve batı yönlerine takmak uygundur. Bu konuda split klimaların ısı taşıyıcısı olduğu dikkate alınmalıdır.
o Dış ünite bağlantı yeri seçilirken dış ünitenin havayı rahatlıkla emebilmesi için en az duvardan 10 cm, ısıyı atabilmesi için de ön kısmından en az 70 cm boşluk bırakılmasına dikkat edilmelidir.
o Klima montajı sırasında, bakır boru tesisatı çekilirken bakır borularda ezilme ve kırılma oluşmamasına dikkat edilmelidir. Bakır boruların izolasyonu yırtılmadan bakır borulara geçirilmeli, ek yerleri elektrik bandıyla bantlanmalıdır [9].
o Dekoratif bantla yapılan izolasyonda drenaj tesisatı ve elektrik kabloları birlikte sarılmalı, uygun noktadan iç ünite drenaj borusu dekoratif bant dışına alınmalıdır. Dekoratif bant, aynı zamanda borular üzerine hava girişini engelleyecek ve borular üzerindeki yoğuşmayı ortadan kaldıracaktır.
o Split klimalarda klima içerisinde kullanılacak gaz miktarı, katalog değeriyle uygun olmalıdır. Katalog değerinden fazla ya da az gaz, klimanın performansını düşürür ve kullanım ömrünü kısaltır [2], [10], [11].

Uygun bakım yapılmadığı takdirde iç ve dış ünitede rahat ısı transferi gerçekleşmeyecektir. Bu durum enerji tüketiminin daha fazla olmasına neden olacaktır. Klimanın kullanım ömrü azalacak ve işletilmesinde çeşitli ve sıkça sorunlar ortaya çıkabilecektir. Bunun için split klimaların hava filtresinin temizlenmesi gerekir. Kullanıcılar, hava filtrelerini rahatlıkla temizleyebilir. Hava filtresi temizlenmediği takdirde klimanın ısıtma ve soğutma performansı düşer, ayrıca klimanın enerji sarfiyatı artar. Temizlik, kirlilik durumu ve klimanın çalıştırıldığı süre dikkate alınarak en fazla on beş günde bir yapılmalıdır. Filtrenin kirlilik seviyesi kontrol edilir. Kirlenmiş filtre üzerindeki tozlar, elektrik süpürgesiyle ya da şarjlı el süpürgesiyle alınıp musluk suyu ile yıkanmalıdır [12].

Ayrıca klima servisleri tarafından yaz ve kış mevsimlerine girmeden önce serpantin bakımlarının yaoılması gerekir. Ortamın ısısının gaza yüklenmesi ya da gaza yüklenmiş olan ısıyı dışarıya rahat bir şekilde atması için ısı taşıyıcısı olan iç ve dış ünite serpantinlerinin temizliğine bağlıdır. Dış ünite serpantinleri, üzerindeki ısı yükünü yeterince dışarı atamazsa verimli bir biçimde de çalışamayacak, klimadan istenen performans alınamayacaktır. Bu nedenle kir malzemesi ve kir yoğunluğu dikkate alınarak uygun klima temizleme sıvısı (olbrayt) ve sıvı yoğunluğu kullanılarak Şekil 5'te gösterildiği gibi klima iç ünite serpantinlerinin ve kanatcık aralarının temizlenmesi gerekir. Ayrıca ezilmiş fan kanatları fan tarağı kullanılarak düzeltilmelidir. Böylece kanatlar arasından daha rahat hava akışı sağlanacak böylece klimanın daha az enerjiyle istenilen performansı göstermesi sağlanacaktır [13].

Dış ünite serpantinlerin temizliği Şekil 6'da gösterilmiştir. İç ünite ve dış ünite fanı aynı zamanda plastik aksamlarında temizliği yapılarak erken kirlenmenin önüne geçilebilir [13].