Kooperatif Şirketler Yasa Tasarısı
Sayın Rektör, değerli konuklar,
Çok ilginçtir, Atatürk’ün kooperatifçilikle somut İlgisi, Cumhuriyetin İlanından çok daha önceye, 1920’ye kadar gitmektedir. Belki diyeceksiniz ki, 1920’de Türkiye’de ne var ki Atatürk Kooperatifçilikle ilgileniyor.
Biliyorsunuz, 23 Nisan 1920’de Ankara’da TBMM açıldı. ilk Meclisin ilk başkanı Mustafa Kemal Paşa’dır. Mustafa Kemal Paşa aynı zamanda o zaman Meclisin içinden kurulan; 1. İcra Vekilleri Heyetinin (yani Meclis Hükümetinin) de başkanıdır.
İşte Mustafa Kemal Paşa başkanlığındaki İcra Vekilleri Heyeti 77 maddeden oluşan bir Kooperatif Şirketler Kanun Tasarısı hazırlıyor ve Meclisin açılışından sadece 5 ay sonra, 27 Eylül 1920’de, 1. İcra Vekilleri Heyeti ve TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa imzasıyla Meclise sunuyor. Bu tasarı, çok büyük bir olasılıkla İcra Vekilleri Heyeti başkanı Mustafa Kemal Paşa tarafından hazırlanmıştır. Tasarı ilgili komisyonlarda görüşüldükten sonra 28 Aralık 1920Me Meclis Genel Kurulu gündemine giriyor. Ancak Mecliste sadece ilk 5 maddesi görüşülüp kabul ediliyor. Ulusal Kurtuluş savaşı çabalan gittikçe yoğunlaştığından Tasarının tümü Meclisten geçemiyor.
Bu Tasarının Mecliste kabul edilen 5. Maddesi oldukça önemli olup şöyleydi: Tasarı, Madde 5 “Ziraat Müdür ve Memurları ile ziraat ve ticaret ve sanayi odaları ve tüm öğretmenler kooperatiflerin kurulması hususunda yardım etmek ve bu konuda gerekli bilgilerle donanmakla yükümlüdürler. Bunu yerine getirmeyen memurlar ve öğretmenler görevlerini yapmamış sayılırlar”.
Tamamı Meclisten geçmemiş olsa bile, bu Tasarı konumuz açısından çok büyük önem taşımaktadır. Çünkü bu Tasarı Atatürk’ün daha 1920 yılında kooperatifçiliğe verdiği önemi ve bakış açısını açıkça göstermektedir. Bir an için şöyle düşünelim. Ulusal kurtuluş savaşının askeri yönü henüz başlamamış bile. Savaşı başlatıp yürütecek Meclis henüz yeni açılmış. Meclis Başkanı Mustafa Kemal başkanlığında bir İcra Vekilleri Heyeti oluşturulmuş. Bu Heyet, derhal bir Kooperatif Şirketler yasa tasarısı hazırlayıp Mustafa Kemal Paşa imzasıyla Meclise sunmuştur.
Şunu da belirtelim ki, o tarihte bir Kooperatif Şirketler Kanun Tasarısının Mustafa Kemal Paşa imzasıyla Meclise sunulması Türk kooperatifçilik tarihi açısından olağanüstü önem taşımakla beraber, Tasarının içeriği de ayrıca önemlidir. Hatta bugünkü kooperatifçiliğimizin gelişmesine bile yol gösterici niteliktedir. Özellikle 5. maddede, memurlar ve öğretmenlerin kooperatiflerin kurulması hususunda yardım etmek ve bu konuda gerekli bilgilerle donanmakla yükümlüdürler; ve bunu yerine getirmeyen memur ve öğretmenler görevlerini yapmamış sayılacaklardır deniliyor. Bu madde, Atatürk'ün, kooperatifçilikle İlgili görev anlayışım çok güzel ifade etmektedir. Yani kooperatifçilik konusunda yardım edebilmek için, gerekli bilgilerle donanma yükümlülüğünü de beraber getiriyor.