Bölgelere Göre Zeytin Çeşitlerimiz

 

Bölgelere göre zeytin çeşitlerimizi hakim çeşitler olarak inceleyeceğiz.

 

 

En fazla zeytin ağacının bulunduğu bölgemizdir. Sofralık ve yağlık olarak zeytin çeşitlerinin tarımı yapılmaktadır. Bölgede Balıkesir (Edremit, Gömeç, Burhaniye, Ayvalık, Havran İlçeleri), Çanakkale (Merkez, Ayvacık, Bayramiç, Ezine), İzmir, Manisa, Aydın, Denizli İlleri'nde zeytincilik yapılmaktadır. Bölgede zeytinlikler Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Gediz Nehirleri'nin vadilerinden, denizden 200-250 km içeriye kadar uzanmakta ve bölge zeytin dane üretiminin %63’ünü karşılamaktadır.

 

Bölgede yaygın çeşitler: Edremit, Memecik, Domat, Erkence, Uslu, Çakır, Çilli ve son dönemde Marmara Bölgesi yaygın çeşidi olan Gemlik. Bölgenin diğer çeşitleri: Ak zeytin, Dilmit, Girit, Eşek zeytini, İzmir sofralık, Kiraz, Memeli, Çekişte, Kara yaprak, Taş arası, Tavşan yüreği, Yamalak'tır.

 

 

Şakran, Midilli ve Ada zeytini de denir. Orjini Balıkesir İli'nin Edremit İlçesi'dir. Ege Bölgesi'ndeki ağaçların %25’ini oluşturur. Bununla birlikte diğer zeytinci bölgelerimizde de yetiştiriciliği yapılmaktadır. İyi bakım şartlarıyla kuvvetli ve dik gelişim gösterir. Verimi iyi ve orta düzeyde olup periyodisite gösterir. Soğuğa karşı kısmen dayanıklıdır. Kısmen kendine verimli olan çeşit için Gemlik, Memecik, Erkence tozlayıcıdır.

 

Yağlık bir çeşittir. Yağı koku renk ve aroma bakımından oldukça iyi olup, kimyasal ve duyusal özellikler bakımından da üstün kalitelidir. Ayrıca siyah sele ve yeşil kırma,çizik zeytin olarakta değerlendirilir.

 

Orjin ili İzmir'dir. Ağacı çok kuvvetli gelişir, dik gelişen çok kuvvetli bir taç yapısı oluşturur. Meyvesi orta büyüklükte, armut şeklinde ve meyve ucu düzdür. Erken meyveye yatar. Verimlidir ve kuvvetli periyodisite (bir yıl verimli, diğer yıl verimsiz) gösterir. Gemlik, Erkence, Edremit tozlayıcısıdır. Yağlık bir çeşittir.

 

Çeşitli tekniklerle siyah ve yeşil zeytin olarak işlenebilir.

 

Kırma ve Memeli olarak da adlandırılır. Orjini İzmir Ödemiş'tir. Geç olgunlaşır. Verticillium solgunluğuna çok duyarlıdır. Meyve şekli iri, oval ve meyve ucu hafif memelidir. Memeli çeşidiyle isim benzerliği vardır. İyi bakım şartlarında düzenli ürün verir. Genellikle yeşil sofralık ve kırma olarak değerlendirilir. Yağlık da işlenebilir.

 

Tekir, Goloz da denir. İzmir Kemalpaşa orjinlidir. Ağacı çok kuvvetli gelişir. Meyve büyüklüğü iri, şekli yuvarlağa yakındır. Meyve çilli bir görünüme sahiptir. Adını buradan alır. Verimi iyidir ancak periyodisite gösterir. Meyve etinin yumuşak olmasından zeytin sineğinin erken dönemde sevdiği bir çeşittir. Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

 

Orjini Manisa Akhisar'dır. Ağacı kuvvetli gelişir. Geniş ve yayvan taç oluşturur. Erken verime yatar. Meyveleri iri ve silindiriktir. Meyve ucu düz ve yuvarlaktır. Periyodisite göstermez. İyi bir tozlayıcıdır. Sulu şartlarda soğuğa hassastır. Dal kanseri ve kızılkurda kısmen dayanıklıdır. Yeşil sofralık zeytin olarak değerlendirilir. Yağ oranı düşüktür.

 

İzmir yağlık, yerli yağlık diye de adlandırılır. Orjini İzmir'dir. İyi bakım şartlarında oldukça kuvvetli gelişir. Meyveleri orta büyüklükte ve ovaldir. Meyve ucunda küçük bir meme çıkıntısı vardır. Kuvvetli periyodisite gösterir. Kısmen kendine verimlidir. Çakır ve Edremit tozlayıcı çeşitleridir. Yağlık ve sofralık olarak değerlendirilir. Çeşme ve Karaburun'da hurma zeytin olarak oluşur.

 

Orjini İzmir'dir. Ağacı orta kuvvette, tacı geniş, dağınıktır. Boncuklu meyve oluşturma problemi vardır. Şiddetli periyodisite gösterir. Kendine kısırdır, tam çiçek oranı düşüktür. Memecik, Gemlik, Erkence tozlayıcıdır. Meyvesi iri ve ovaldir. Verimi düşük ve dalgalıdır. Sinek ve güveye duyarlıdır. Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

 

Topan kiraz ve oval kiraz adı verilen iki tipi vardır. Orjini Manisa Akhisar'dır. Ağacı kuvvetli gelişir, büyük, geniş ve yuvarlak bir taç oluşturur. Meyveleri iri ve yuvarlaktır. Meyve ucu düz ve bazen memelidir. Kuvvetli periyodisite gösterir. Erken olgunlaşır. Soğuğa duyarlı değildir. Olgun meyveleri kiraza benzer, adını da burdan alır. Siyah sofralık olarak değerlendirilir.

 

Aşı yeli, Gülümbe, Şehir, Taş arası, Tekir ve Yağlık sinonimleridir. Orjin ili Muğla'dır. Ege Bölgesi ağaç varlığının %50’si, Türkiye genelinin %25’ni oluşturur. İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir. Tacı toplu, yuvarlak, yayvandır. Meyve iri, oval, ucu memelidir. Kısmen kendine verimlidir. Tozlayıcıları Edremit, Gemlik, Erkence, Memeli'dir. Verimi yüksek olup kuvvetli periyodisite gösterir. Zeytin sineğine karşı orta derece duyarlıdır. Yağının kalitesi yüksektir. Yağı kimyasal ve duyusal kriterlere göre Edremit çeşidinden sonra gelir. Genelde yağlık olarak değerlendirilir.

 

Orjini Manisa Akhisar'dır. Yoğun, büyük, geniş bir taç oluşturur. Sulanan koşullarda kuvvetli gelişir. Sık aralık ve mesafeye dikkat edilmelidir. Meyve oval ve orta büyüklüktedir. Meyve ucu memesiz, yuvarlaktır. Verimi orta düzeydedir. Erken kararır. Et çekirdek oranı yüksektir. Soğuğa karşı hassastır. Siyah sofralık ve yağlık olarak değerlendirilir.

 

Bursa, Bilecik, Sakarya, Kocaeli, İstanbul, Yalova, Tekirdağ, Eskişehir, Balıkesir (Bandırma, Erdek), Çanakkale (Biga, Eceabat, Lapseki, Bozcaada, Gökçeada) İlleri'nde zeytin tarımı yapılmaktadır. Bölge kuzey rüzgarlarına ve soğuklara açıktır. Bazı yıllar sıcaklığın düşmesiyle soğuk zararı meydana gelebilir. Bölge çeşitleri sofralık üretime uygun olduğundan değerlendirme sofralıktır. Marmara Bölgesi Türkiye zeytin dane üretiminin %15’ini karşılamaktadır.

 

Bölgenin en önemli çeşidi Gemlik olmakla birlikte Edincik su, Beyaz yağlık, Çelebi (İznik), Çizmelik (Tekirdağ), Erdek yağlık, Eşek zeytini (Tekirdağ), Karamürsel  su, Samanlı, Şam ve siyah salamuralık bölgenin diğer çeşitleridir.

 

Bölgenin önemli çeşitleri;

 

 

Trilye, kaplık, kıvırcık ve kara olarak da adlandırılır. Orjini Bursa Gemlik'tir. Ağacı orta kuvvette gelişir. Fazla büyük olmayan yarı dik bir taç oluşturur. Kısmen kendine verimlidir. Tozlayıcıları Edremit, Çakır ve Erkence'dir. Meyveleri orta büyüklüktedir, yuvarlağa yakın, silindiriktir. Erken verime yatar. Verimi yüksek ve düzenlidir. Soğuğa karşı kısmen dayanıklıdır. Marmara Bölgesi'ndeki ağaç varlığının büyük çoğunluğu Gemlik'tir. Sofralık ve yağlık olarak değerlendirilir. Yağ oranı yüksektir.

 

İznik Çelebi, orjini Bursa İznik'tir. Ağacı orta kuvvette olup, küçük yayvan, sarkık bir taç oluşturur. Meyvesi çok iri, uzun, silindiriktir. Verimi orta düzeyde olup, kısmen periyodisite gösterir. Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

 

Edincik, Erdek su ve su zeytini sinonimleridir. Orjini Balıkesir Edincik'tir. Ağacı orta kuvvette olup yayvan, yuvarlak bir taç oluşturur. Meyveleri iri ve yuvarlaktır. Orta düzey verimlidir ve periyodisite gösterir. Yüksek oranda su içerir. Meyveleri yumuşaktır. Yağ oranı düşüktür. Sinek ve güveye duyarlıdır. Siyah sofralık olarak değerlendirilir.

Karamürsel Su

 

Su zeytini ve Kalamata... Orjini Kocaeli Karamürsel'dir.Ağacı orta kuvvette olup, orta büyüklükte, dağınık, yayvan ve sarkık bir taç oluşturur. Meyvesi çok iri ve ovaldir, ucunda genellikle bir çıkıntı olur. Verimi orta düzey olup periyodisite gösterir. Düşük sıcaklıkta zarar görürür. Sinek ve güveye karşı duyarlıdır. Yağ oranı düşüktür. Sofralık olarak değerlendirilir.

 

Tatlı zeytin... Orjini Kocaeli Karamürsel'dir. Ağacı orta kuvvette gelişir. Yukarı doğru büyüyen, dağınık ve geniş bir taç oluşturur. Meyveleri orta büyüklükte ve yuvarlaktır. Verimi orta düzeyde ve kısmen verimlidir. Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

 

Antalya, Isparta, İçel, Adana, Osmaniye, Hatay, Kahramanmaraş, Karaman İlleri'nde zeytin tarımı yapılır. Türkiye'nin güneyinde yer alan bu bölgede Toros Dağları ile Akdeniz arasındaki dar şerit halindeki alanlarda zeytin plantasyonları bulunmaktadır. Zeytin burda diğer kültür bitkileriyle rekabet halindedir. Bölgenin yerel çeşitleri yanında Ege ve Marmara çeşitleri de yayılım gösterir. Zeytin dane üretiminin %18’ini karşılar.

 

Bölgenin önemli çeşitleri;

 

 

Sinonimi Topak aşıdır. Orjini Mersin Tarsus'tur. İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir. Yayvan, geniş, büyük taç yapısına sahiptir. Verimi iyidir. Periyodisite gösterir. Meyveleri iri yuvarlaktır. Soğuğa kuraklığa duyarlı değildir. Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

Sarı Habeşi

 

Sinonimi Habeşi... Orjini Hatay Altınözü... İyi bakım şartlarıda kuvvetli gelişir. Orta büyüklükte, alt kısmı yayvan, üst kısmı yukarı kaçan bir taç yapısı vardır. Meyveleri küçük ve ovaldir. Verimi düşüktür. Kuvvetli periyodisite gösterir. Yağlık ve sofralık olarak değerlendirilir.

 

Orjini Mersin Tarsus'tur. Akdeniz Bölgesi ağaç varlığının %6'sını teşkil eder. Ağacı kuvvetli gelişim gösterir. Büyük, yayvan, dağınık bir taç yapısı vardır. Meyvesi orta büyüklükte ve silindiriktir. Verimi orta düzeydir ve periyodisite gösterir. Siyah ve yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

 

Sinonimi Savrani'dir. Orjini Hatay Altınözü... Ağacı orta kuvvetlidir. Orta büyüklükte, geniş yuvarlak bir taç oluşturur. Meyveleri küçük silindiriktir. Meyve ucunda meme vardır. Hacmine göre verimlidir. Periyodisite gösterir. Soğuk zararı olur. Yağlıktır.

 

Ters yaprak... Muğla Fethiye orjinlidir. Sık, kuvvetli, yayvan ve sarkık taç oluşturur. Meyvesi iri ve ovaldir. Düzenli ve orta verimlidir. Sinek ve güveye karşı duyarlıdır. Yağ oranı düşüktür. Siyah ve yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

 

Gaziantep, Kilis, Adıyaman, Şanlıurfa, Mardin İllerinde zeytin tarımı yapılmaktadır. Bölgedeki yüksek sıcaklık ve yetersiz yağış sebebiyle zeytincilik gelişememektedir. Antepfıstığı ve zeytin rekabet halindedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi zeytin çeşitliliği bakımından en zengin bölgemizdir. Dane üretiminin %5'ini karşılar.

 

Bölgenin en yaygın çeşitleri; Kilis yağlık, Nizip yağlık, Halhalı (Derik), Eğriburun ve Kan çelebi olup ayrıca Belluti, Hursuki, İri yuvarlak, Eğriburun (Tatayn), Halhalı çelebi, Yağlık çelebi, Yağlık sarı zeytin, Yuvarlak çelebi, Yuvarlak halhalı, Yün çelebi ve Zoncuk diğer bölge çeşitleridir.

 

 

Orjini Gaziantep Nizip'tir. Ağacı orta kuvvetlidir. Orta büyüklükte, etek kısmı yayvan yuvarlak bir taç oluşturur. Meyveleri oval küçüktür. Meyve ucu aşağı doğru kargaburun eğiktir. İyi verimlidir. Periyodisite  gösterir. Siyah ve yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

 

Orjini Mardin Derik'tir. Ağacı orta kuvvette gelişir ve yuvarlak bir taç oluşturur. Dallanma durumu iyidir. Meyve orta büyüklükte, yuvarlağa yakın ovaldir. Orta düzeyde verimlidir. Kuvvetli periyodisite gösterir. Siyah sofralık, yağlık....Yeşil kırma olarak değerlendirilir.

 

Orjini Mardin Derik'tir. Yerel bir çeşittir. Genellikle sofralık olarak değerlendirilir. Yağ oranı yüksektir. Yağlık olarak da değerlendirilir. Verticillium solgunluğuna tolaranslıdır.

Kan Çelebi

 

Orjini Gaziantep Nizip'tir. İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir. Büyük, yayvan, yuvarlak bir taç oluşturur. Meyveleri iri ve şekli yuvarlaktır. Verimi iyidir. Periyodisite gösterir. Meyve öz suyu kırmızı renktedir. Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

 

Orjini Kilis İli'dir. Güneydoğu Anadolu ağaç varlığının %52’sini oluşturur. Ağacı orta kuvvetlidir. Hızlı gelişir, orta büyüklükte sarkık yayvan bir taç yapısı oluşturur. Verimi iyidir. Kuvvetli periyodisite gösterir. Yağlıktır.

Nizip Yağlık

 

Orjini Gaziantep Nizip'tir. Bölge ağaç varlığının %38’ini teşkil eder. Ağacı orta kuvvetlidir. Büyük bir taç oluşturur. Meyveleri yuvarlağa yakın silindiriktir. Orta düzey verimlidir. Periyodisite gösterir. Sıcağa ve kurağa duyarlı değildir. Yağlıktır.

 

Ülkemizin kuzeyindeki bu bölgede Zonguldak, Kastamonu, Sinop, Ordu, Samsun, Trabzon ve Artvin İlleri'nde kuzey rüzgarlarından korunaklı bölgelerde zeytincilik yapılmaktadır. Kendi yerel çeşitleri yanısıra diğer bölge çeşitleri de vardır. Mevcut çeşitler; Butko, Görvele, Marantelli, Otur, Patos, Sati, Samsun salamuralık, Samsun tuzlamalık, Samsun kırmızı tuzlamalık, Samsun yağlık, Sinop no:1-2-3-4-5-6, Trabzon yağlıktır.

 

 

Orjini Artvin Yusufeli Erkinis'tir. Çoruh Vadisi boyunca oluşan klimatik iklimde yetişir. Yağlık ve sofralık olarak değerlendirilir.

 

Orjini Trabzon Akçaabat'tır. Meyve ve çekirdek iridir. Az yağ verimi vardır. Yağlıktır.

Otur

 

Artvin civarında yaygındır. Meyveleri iri, çekirdekleri orta iridir ve yüksek oranda yağ içerir. Soğuğa dayanıklıdır. Yağlık ve sofralıktır.

Sinop No.1

 

Karadeniz Bölgesi'nde Sinop ve civarında yetiştirilir. Yağ oranı yüksektir. Yağlık ve sofralık olarak değerlendirilir.

Samsun Salamuralık

 

Samsun ve civarında yetişir. Orta erkenci bir çeşittir. Sofralık olarak değerlendirilir.

Türkiye kıyıları boyunca binlerce yıldır zeytin tarımı ve ticareti yapılmaktadır. Zeytin her zaman Anadolu'da önemli bir ürün olarak görülmüştür. Bu durumun en önemli sebebi Türkiye'nin sahip olduğu zengin biyo-çeşitliliktir. Ülkemizde bulunan 700’ün üstünde yerel çeşidin korunması ve sonraki nesillere aktarılması büyük önem taşımaktadır. Tarım dünyanın geleceğidir. Ülkece bunun farkında olmamız ve gelecekte sorun yaşamamak için gerekli önlemleri almalıyız. Unutmayalım ki zeytin ağacı ölümsüzdür. Yeter ki ölümsüz ağacı koruyalım!