Zencefil

Yazar : Cem Toker, Dr.
Dergi : 2020 Aralık / Sayı: 85
Konu : Sağlık

Geçmişten günümüze baharat ve tıbbi bitki olarak kullanılan zencefil (Zingiber officinale) zencefilgiller (Zingiberaceae) familyasına aittir.

Geçmişten günümüze baharat ve tıbbi bitki olarak kullanılan zencefil (Zingiber officinale) zencefilgiller (Zingiberaceae) familyasına aittir. Baharatın anavatanı Güney Asya olup yoğun olarak Çin ve Hindistan’da üretilmektedir. Zencefil, toprak altında rizomları olan çok yıllık otsu bir bitki olup tropik ve subtropik iklim kuşaklarında yetişebilmektedir. Taze ve kuru olarak tüketilebilen zencefil, genellikle baharat olarak tüketilmekte olup gıda endüstrisinde (gazlı içecek, kek ve sos yapımında ve doğal katkı maddesi olarak) ve ilaç endüstrisinde kullanılmaktadır (ZADEH ve KOR, 2014).    

Zencefil, A, B1, B2, B3, B4, B5, B6, C, E ve K vitaminlerini, bakır, çinko, demir, fosfor, kalsiyum, magnezyum, manganez, potasyum, selenyum ve sodyum minerallerini içermektedir (USDA, 2020a; USDA, 2020b)

Şekil 1. Zencefil baharatının besin değeri (USDA, 2020a; USDA, 2020b)

Zencefil, sırasıyla fruktoz, glikoz ve sukroz şekerlerini içermektedir. Baharatta esansiyel aminoasitlerden majör olarak arginin devamında lösin, valin, izolösin, fenilalanin, treonin, lisin, histidin, triptofan, metionin, esansiyel olmayan aminoasitlerden majör olarak aspartik asit devamında glutamik, tirozin, alanin, sistein, glisin, prolin ve serin bulunmaktadır (USDA, 2020b). Meyvenin fenol profili, hidroksibenzoik (ellagik, gallik, p-hidroksibenzoik, sinnamik, şiringik, vanilik) ve hidroksisinnamik (ferulik, kafeik, p-kumarik) fenolik asitlerinden oluşmaktadır (GHASEMZADEH ve ark., 2010; TOHMA ve ark., 2017). Baharat yapısında vücutta temel görevi vasküler sistemi korumak, güçlendirmek ve hatta tedavi etmek olan flavonol (kamferol, kuersetin, rutin), flavanon (naringenin) ve flavan-3-ol ((+)-kateşin, (-)-epikateşin) bulunmaktadır (GHASEMZADEH ve ark., 2010). Zencefile keskin ve yakıcı aromayı veren shogaol, gingerol, zingeron, oleoresin ve paradol fitokimyasalları bulunmaktadır (ZADEH ve KOR, 2014). Taze zencefilin antioksidan kapasitesi (Oksijen radikal absorbans kapasiteye (ORAC)), çeşit ve biyoaktif bileşen profiline göre ortalama 14.840 µmol/g olup kuru zencefilin antioksidan kapasitesi 39.041 µmol/g’dır (USDA, 2020c).

Zencefil zengin biyoaktif bileşen içeriğine bağlı olarak antioksidan, antikanserojen, antiinflamatuvar, antidiyabetik, antimikrobiyal, antifungal, antiemetik ve nöroprotektif özelliklerinin yanı sıra kardiyovasküler hastalıklara karşı koruyucu ve tedavi edici etkiye sahiptir (BRAGA, 2019; MAO ve ark., 2019; ZADEH ve KOR, 2014).

Zencefil yapısındaki shogaol fitokimyasalı baharata antioksidan özellik kazandırmaktadır. Düzenli zencefil tüketimi organizmada sürekli oluşan serbest radikallerin üretimini engelleyerek hücrelerin DNA yapısının zarar görmesini önlemekte ve böylece antioksidan etki göstermektedir. Shogaol bileşeni, glutatyon peroksidaz (GSH-Px) enzim aktivitesini artırarak reaktif oksijen türleri (ROS) ve lipit peroksit radikallerinin oluşumunu önleyerek organizmada antioksidan görevini üstlenmektedir (MASHHADI ve ark., 2013).

Yapılan in vitro ve in vivo çalışmalar, zencefil içeriğindeki gingerol ve shogaol bileşenlerinin inflamasyona neden olan COX-2 (siklooksigenaz-2) enzimini inhibe ederek inflamasyonun yol açabileceği kardiyovasküler hastalıklar, tip 2 diyabet, kanser, alerji, Crohn, Alzheimer, osteoporoz ve septik şok gelişimini önlediğini göstermektedir. Baharat fitokimyasalları, proinflamatuvar sitokinlerin üretiminde etken rol oynayan transkripsiyon faktörü nükleer faktör-kappa B (NF-kB) aktivitesini baskılayarak, inflamasyona neden olan proinflamatuvar sitokinler TNF-α, interlökin-1 (IL-1) ve interlökin-6 (IL-6) üretim ve salgılanmasını baskılayarak ve sentezi sitokinlerin etkisi ile başlayan CRP (C-reaktif protein) yoğunluğunu azaltarak antiinflamatuvar etki göstermektedir (JUNG ve ark., 2009; TJENDRAPUTRA ve ark., 2001). Yapılan klinik çalışmada, düzenli egzersiz yapan bireylere günlük 2 g/gün zencefil verilmiş, sonuçta zencefilin non steroid antiinflamatuvar ilaçlara benzer etki göstererek spor sonrası oluşan kas ağrılarını ve inflamasyonu ortadan kaldırdığı tespit edilmiştir (BLACK ve O’CONNOR, 2010).  

Günümüzde prevalansı gittikçe artan diabetes mellitus (diyabet), insülin eksikliği veya etkisizliği sonucunda gelişen kronik bir hastalıktır. Dünyada en sık rastlanan diyabet tipi, düzensiz beslenme ve yaşam tarzına bağlı olarak tüm yaş gruplarında ortaya çıkabilen tip 2 diyabettir. Zencefil yapısındaki shogaol, gingerol, paradol, fenolik asitler ve flavonoller organizmada α-amilaz ve α-glukosidaz enzim aktivitelerini inhibe ederek karbonhidrat emilimini yavaşlattığından dolayı baharatın düzenli olarak tüketilmesi antidiyabetik etki göstermektedir (MAO ve ark., 2019). Yapılan klinik çalışmada, rastgele seçilen tip 2 diyabet hastası 35 bireye 3 ay boyunca günlük 1.6 g/gün toz zencefil verilmiş, sonuçta tüm bireylerin açlık kan şekerinin önemli ölçüde azaldığı saptanmıştır (ARABLOU ve ark., 2014). 

Zencefil yapısındaki shogaol, gingerol, zingeron, paradol, fenolik asitler ve flavonollere bağlı olarak antikanserojen etki göstermektedir. Zencefil, siklooksijenaz enzimlerini (COX-1 ve COX-2) bloke ederek, bu enzimlerin bağışıklık sistemini baskılamasını ve tümör gelişimini uyarmasını engelleyerek kolorektal kanserlerin oluşumunu önlemektedir (JIANG ve ark., 2013). Baharat içeriğindeki shogaol ve gingerol fitokimyasalları PC-3 prostat kanseri hücrelerinin proliferasyonunu önleyerek ve kaspaz bağımsız hücre ölümüne yol açarak pankreatik kanser hücrelerinin gelişimini baskılayarak kanseri önlemekte ve tedavi etmektedir (AKIMOTO ve ark., 2015; BRAHMBHATT ve ark., 2013). Zencefil aynı zamanda göğüs, karaciğer ve servikal kanser türlerine karşı sitotoksik aktivite göstermektedir (MAO ve ark., 2019).

Hiperemezis Gravidarum, hamilelik sırasında aşırı derecede mide bulantısına yol açan bir rahatsızlıktır. Yapılan klinik çalışmada, düzenli olarak 1g/gün toz zencefil tüketiminin Hiperemezis Gravidarum semptomlarını baharatın antiemetik etkisine bağlı olarak ortadan kaldırdığı tespit edilmiştir (FISCHER-RASMUSSEN ve ark., 1991). Zencefil aynı zamanda kemoterapötik ilaçlardan kaynaklanan akut mide bulantısını da tedavi etmektedir (BRAGA, 2019). 

Zencefil, shogaol, gingerol ve fenol içeriği ile Bacillus licheniformis, Bacillus spizizenii, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Pseudomonas stutzeri, Staphylococcus aureus ve Streptococcus mutans mikroorganizmalarına karşı antimikrobiyal etki gösterirken, Aspergillus flavus ve Fusarium verticillioides mantarlarına karşı antifungal etki göstermektedir (MAO ve ark., 2019; SIVASOTHY ve ark., 2011).

Zencefil, shogaol, gingerol, oleoresin, flavonol, flavanon, flavan-3-ol ve fenol içeriğine bağlı olarak antioksidan, antiinflamatuvar, antiemetik, antidiyabetik, antimikrobiyal, antifungal ve antikanserojen özelliklerinden dolayı fonksiyonel bir gıda maddesi olarak tüketilmesi gereken bir baharattır.

Kaynaklar:

Görseller:

Kurumsal
Sosyal Medya
E-Bültene Abone Olun

Dergi, yazar, haber ve etkinliklerden haberdar olmak için e-posta adresinizi giriniz.

Sanal Basın Üyesidir