Asmayı Bekleyen Tanrı, DIONYSOS
Yunan mitolojisine göre dünya ilk kurulduğunda her şeye ışık getiren, hem erkek hem de dişiözellikte olan Phanes vardır.
Yunan mitolojisine göre dünya ilk kurulduğunda her şeye ışık getiren, hem erkek hem de dişi özellikte olan Phanes vardır. Phanes, Uranos’u doğurur, Uranos da Zeus’un babası olan Kronos’un babasıdır. Zeus titanları yendikten sonra Phanes’i yutar, dünyayı ele geçirir ve kendini yaratıcı tanrı ilan ederek Titanlar da dâhil olmak üzere her şeyi baştan yaratır. Bu arada Zeus’un bir erkek çocuğu olur. Zeus’un düşmanı Titanlar bu çocuğun yani Dionysos’un aynayla dikkatini çeker, onu kaçırır ve yutarlar. Athena parçalanan çocuğun kalbini kurtarır ve Zeus’a getirir. Zeus kalbi yer, ölümlü Semele’yle birleşir ve Dionysos tekrar dünyaya gelir. Zeus oğlu yeniden canlanınca katilleri yıldırımlarıyla cezalandırır, yanıp kül olan Titanların küllerinden de insanlar doğar. Böylece insan doğasının maddesel yarısı Titanlardan, ruhsal yarısı ise Titanların parçalayıp yuttukları Dionysos’tan gelir.
Dionysos’un yaşama attığı ikinci adım da huzur içinde olmamıştır. Zeus’un kıskanç karısı tanrıça Hera’nın ‘Zeus sana neden yüzünü göstermiyor’ diye kandırdığı ölümlü Semele, Zeus’tan kendisine yüzünü göstermesini istemiş, her zaman yıldırım ve şimşeklerle dolaşan Zeus’un bu görüntüsüne dayanamayarak orada ölmüştür. Aslında Dionysos, Zeus’un onu Semele’nin karnından çıkarıp kendi baldırına yerleştirmesiyle yeniden doğabilmiştir. İşte bu nedenle ona anadan olma, babadan doğma ya da “iki kez doğan” anlamına gelen Dionysos adı verilmiştir. Dionysos’un Roma mitolojindeki adı da şarap, bitki büyütme, bereket ve tiyatro tanrısı olan “Bacchus (Baküs)”tür. Üzüm asması, sarmaşık, panter, asa ve bolluk boynuzu simgeleriyle betimlenir. İçgüdüselliği, yaratıcı taşkınlığı, giz içinde saklı gerçeği, yabanıl ve başına buyruk güzelliği ifade eder.
Dionysos, Hera’nın nefreti uzun süre üzerinde olduğu için oğlağa dönüşerek gizemli Nysa ülkesinde yaşamak zorunda kalır. Hayatı sık sık seyahat ederek Hera’dan kaçmakla geçer. Sonra üzümü, şarabı ve sarhoşluğu keşfeder. Gezgin Dionysos Frigya’dan geçerken verimliliğin büyük tanrıçası Kybele ile karşılaşır ve Kybele ona kendi sırlarını açıklar. Bundan sonra verimlilik, dram ve şarap tanrısı olarak anılan Dionysos, şarabın içgüdüsel, sosyal ve faydalı etkilerini temsil eder. Dionysos’a göre her şarap kadehinin bir anlamı vardır; birincisi sağlık, ikincisi aşk ve zevk, üçüncüsü uyku, dörtten fazlası ise kızgınlık ve şiddete yol açabilecek duygu karmaşasını simgeler. Doğa tanrısı olarak da anılan Dionysos’un simgelediği asıl kuvvet doğanın kendisi değil, insanla doğa arasındaki ilişkidir. Yaşam enerjisini ön plana çıkarır. Dionysos en çok da yaratılan esrimeyle tanrıya ulaşma amacına hizmet eden bir semboldür.
Dionysos ölüler diyarıyla da ilişkilidir. Bu yüzden kimi zaman yılan formuna bürünür. Onun adına yapılan Anthesteria bayramları ölülerin de bayramıdır. Dionysos’un gecenin karanlığında kalmış başka ayinsel tarafları da vardır. Bu gizli derneklerde transa geçmek adına uyuşturucular kullanılır, şarap içilir ve tanrının bedenini temsil ettiği düşünülen çiğ et yenir. Bu çılgın eğlencelerde Dionysos’un etrafında eğlence düşkünü Silenos, Satyros, Mainad’lar bulunur, şaraptan sarhoş olmuş bir şekilde dağ tepe koşar, bağırır, danaları öldürürler. Bu eğlencelerin birinin başında bulunan kadınlardan Agaue, onları engellemeye çalışan hükümdar oğlu Pentheus’u o esriklikle tanıyamayarak parça parça eder, sarhoşluğu geçince de dehşet ve çaresizlik içine düşer.
Dionysos bir kadının inceliğine sahip, çevresine neşe dağıtan ve biraz kibirli bir yeryüzü tanrısı olarak bilinir. Hiçbir zaman kurtarıcı rolü üstlenmemiştir. İnsanların ve tanrıların acılarına karşı kibirli bir kayıtsızlık gösterir. Kendisinin temsil ettiği cinsel coşkuya rağmen büyük aşk maceraları yaşamamış, Giritli prenses Ariadne ile evlenmiştir.
W. F. Nietzsche eserlerinde Dionysos’u içinde delilik ve tutkuya odaklı hisler barındıran ve sanatta yaratıcılığın sembolü düşünceler anlamında kullanır. Dionysos, Nietzsche’nin eserlerinde duyguların, Dionysos’un tam zıddı olan Apollon da aklın yerini tutar. İzmir’in Bergama ilçesinde Helenistik döneminden kalma Dionysos tapınağı, Seferihisar ilçesinde de Teos Dionysos Tapınağı, Yunanistan Atina’da Dionysos Tiyatrosu ve Lübnan’da Bacchus tapınağı bulunmaktadır.
Dionysos çoğu gruba şarkı sözlerinde ya da doğrudan şarap kadehinde ilham kaynağı olmuştur. Bunlardan biri de The Doors grubunun vokalisti Jim Morrison ise şarkı, şarap, kadın ve şiire olan tutkusundan dolayı kendini Dionysos’la kıyaslamış, Dionysos bir süre sonra da lakaplarından biri haline gelmiştir.
KAYNAKLAR :
• Büyülü Sözlük
